Σύννεφα στις οικονομικές σχέσεις ΕΕ – ΗΠΑ

Του Λεωνίδα Βατικιώτη

Η εκδίκηση είναι κρύο πιάτο κι αν την προσφέρουν Γερμανοί μπορεί να σερβιριστεί ακόμη και παγωμένο… Προς επιβεβαίωση το πρόστιμο ύψους 13 δις. ευρώ που κρέμεται πάνω από τον κολοσσό της Apple. Είναι ένα ποσό προφανώς άσχετο με το διασυρμό που υπέστη η αυτοκινητοβιομηχανία Volkswagen πριν λίγους μήνες, όταν οι αμερικάνικες αρχές αποκάλυψαν στα οχήματά της λογισμικό που αλλοιώνει τα αποτελέσματα των ελέγχων εκπομπών ρύπου μειώνοντας τις πραγματικές τιμές, αλλά είναι παραπάνω από βέβαιο ότι το πλήγμα στον κατασκευαστή των δημοφιλών κινητών τηλεφώνων iphone αποτέλεσε την απάντηση του Βερολίνου στον εντεινόμενο οικονομικό ανταγωνισμό με τις ΗΠΑ.

Η αποκάλυψη ωστόσο για το θεσμοθετημένο καθεστώς φοροαποφυγής που απολάμβανε στην Ιρλανδία η εταιρεία που ίδρυσε η Στιβ Τζομπς άνοιξε ξανά τη συζήτηση για τα σκανδαλώδη φορολογικά προνόμια των πολυεθνικών. Το πρόβλημα με την Apple δεν είναι ότι επέλεξε την Ιρλανδία για να εκμεταλλευθεί το πολύ χαμηλό φορολογικό της συντελεστή, ύψους 12,5%, όταν στη Σουηδία είναι 22%, στη Γερμανία 30% και στη Γαλλία 33%, κοκ. Η Apple φορολογούταν στη βάση μιας ειδικής συμφωνίας που είχε υπογράψει με την Ιρλανδία το 1991 κι η οποία ανανεώθηκε το 2007, βάσει της οποίας ο φορολογικός συντελεστής που προκύπτει στα 16 δις. ευρώ κέρδη για το 2011 της μίας από τις δύο θυγατρικές που είχε αναλάβει το …επίμοχθο έργο της φοροαποφυγής (Apple Sales International) ανέρχεται στο δυσθεώρητο ύψος του 0,05%. Το 2014 η αμερικανική πολυεθνική ανταμείφθηκε για την άνοδο των κερδών της και ο φορολογικός συντελεστής μειώθηκε ακόμη παρακάτω στο 0,005%. Τα στοιχεία που δείχνουν τις λεπτομέρειες του ειδικού καθεστώτος φορολόγησης της Apple ήρθαν στο φως της δημοσιότητας μετά την έρευνα που διεξήγαγε ομάδα εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με αφορμή τα όσα δημοσιεύτηκαν στο πλαίσιο έρευνας που υποεπιτροπής της αμερικανικής Γερουσίας. Στο πλαίσιο λοιπόν των ευρωπαϊκών ερευνών έγινε γνωστό ότι όλα τα κέρδη μεταφέρονταν σε μια οντότητα που δεν διέθετε καν εργαζομένους και υπήρχε μόνο στα χαρτιά. Από τα πρακτικά δε των γενικών συνελεύσεων φάνηκε ότι η διάρκεια τους δεν ξεπερνούσε ποτέ τα 20 λεπτά και τα θέματα με τα οποία κάθε φορά ασχολούνταν όσοι συμμετείχαν – προφανώς μέσω τηλεδιάσκεψης – είχαν σχέση με τη διαχείριση των ρευστών διαθεσίμων και την πολιτική μερισμάτων.

Στο στόχαστρο η Apple

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω της αρμόδιας επιτρόπου για θέματα ανταγωνισμού Μαργκρίτ Βέσταγκερ, η οποία κατηγόρησε την Ιρλανδία ότι ενισχύει τον αθέμιτο ανταγωνισμό και απαίτησε από το Δουβλίνο να ζητήσει πίσω από την αμερικανική εταιρεία 13 δις. ευρώ, δεν είναι ούτε η μοναδική, ούτε η πρώτη ευρωπαϊκή αρχή που βάζει στο στόχαστρό της την Apple. Το 2015 κατέβαλε στο ιταλικό δημόσιο 318 εκ. ευρώ τα οποία της επιδίκασε επειδή θεώρησε φοροδιαφυγή τη φορολόγηση των κερδών της στην Ιρλανδία κι όχι στην Ιταλία, εκεί όπου πραγματοποιούνταν οι αγορές. Το δαιδαλώδες οργανωτικό σύστημα που έχει στήσει η Apple απασχόλησε και τις αμερικανικές φορολογικές αρχές που επέλεξαν τελικά το συμβιβασμό επιβάλλοντας στην εταιρεία να πληρώνει ένα μεγαλύτερο μερίδιο από τα κέρδη της για έρευνα και ανάπτυξη. Θα άξιζε πάντως να μάθουμε απέναντι στην Apple, η οποία όλη την προηγούμενη δεκαετία με βάση ρεπορτάζ των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς κατέγραψε στην Ευρώπη λειτουργικά κέρδη ύψους 87 δις. ευρώ από πωλήσεις ύψους 250 δις. ευρώ, που απ’ ότι φαίνεται εκμεταλλεύεται κατά κόρον τις συμφωνίες αποφυγής της διπλής φορολογίας για να φορολογείται με τους προαναφερθέντες προκλητικούς όρους στην Ιρλανδία, τι μέτρα έλαβαν οι ελληνικές φορολογικές αρχές. Εκτός κι αν η Ελλάδα κρίνει ότι δεν τα χρειάζεται αυτά τα ποσά…

Η αλήθεια ωστόσο είναι ότι η Apple δεν είναι μόνη της. Στην έκθεση της Επιτροπής αναφέρονται 10 ακόμη εταιρείες (μεταξύ των οποίων και η Microsoft) που έχουν προχωρήσει σε ανάλογες συμφωνίες με την Ιρλανδία, που απ’ ό,τι φαίνεται επιδιδόταν συστηματικά στην κερδοφόρα δραστηριότητα ανάδειξης της χώρας σε φορολογικό επί της Ευρώπης παράδεισο. Να θυμίσουμε ότι λίγο – πολύ το ίδιο έκανε και το Λουξεμβούργο, όπως είχε αποκαλυφθεί με τα Luxleaks, επί πρωθυπουργίας μάλιστα του Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ, σημερινού προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δε θυμόμαστε παρόλα αυτά η Επιτροπή να πήρε τη σκυτάλη των ερευνών και πολύ περισσότερο να υποχρέωσε στη συνέχεια το Λουξεμβούργο να απαιτήσει από τις πολυεθνικές οι οποίες ευνοήθηκαν να επιστρέψουν τους φόρους που γλίτωσαν. Η Ιρλανδία προφανώς χρησιμοποιείται για μια ακόμη φορά ως σάκος του μποξ. Αξίζει όμως να δούμε τη δικομματική συμφωνία που υπάρχει πίσω από την μετατροπή της Ιρλανδίας σε μαύρη φορολογική τρύπα. Την Τετάρτη 31 Αυγούστου κι ενώ η κυβέρνηση μειοψηφίας του Φάιν Γκέιλ διαπραγματευόταν κατά πόσο θα υπακούσει στην υπόδειξη της Επιτροπής, ο μεγαλύτερος αντίπαλος του σημαντικότερου κυβερνώντος κόμματος, το Φιάνα Φέιλ, προθυμοποιήθηκε ακόμη και να απέχει από την ψηφοφορία στη Βουλή αν υπάρχει περίπτωση να καταψηφιστεί το ειδικό καθεστώς φορολογικών συμφωνιών με εταιρείες.

Νίκη των λαών το ναυάγιο της ΤΤΙΡ

Οι εξελίξεις στην Ιρλανδία δεν είναι καθόλου άσχετες με το ναυάγιο στις διαπραγματεύσεις για τη Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων (ΤΤΙΡ), καθώς υπογραμμίζουν ότι ένα πολλά υποσχόμενο και για το μέλλον κλίμα ρύθμισης των μεταξύ τους ανταγωνισμών ανήκει στο παρελθόν. Το τελευταίο καρφί στη Διατλαντική Συμφωνία το έβαλε ο γερμανός υπουργός Οικονομικών, αντι-καγκελάριος και ηγέτης του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, Σίγκμαρ Γκάμπριελ, δηλώνοντας ότι «οι διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ έχουν ντε φάκτο αποτύχει ακόμη κι αν κανείς δεν το αποδέχεται στην πραγματικότητα». Το τέλος των συνομιλιών μεταξύ ΕΕ και ΗΠΑ, που διήρκεσαν 3 χρόνια στο πλαίσιο 14 γύρων διαπραγματεύσεων και διεξήχθησαν σε καθεστώς απόλυτης μυστικότητας, είχε προαναγγελθεί από τη Γαλλία. Ακόμη κι ο πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ, απευθυνόμενος στους διπλωμάτες της χώρας του, δήλωσε ξεκάθαρα ότι «οι διαπραγματεύσεις έχουν τελματώσει, οι θέσεις δεν έχουν γίνει σεβαστές και δεν υπάρχει καμιά ισορροπία»! Πρόκειται για ισχυρισμούς με βαρύνουσα σημασία, που ξεφεύγουν των τόσο συνηθισμένων στη διπλωματία λεκτικών ακροβασιών.

Το ναυάγιο της ΤΤΙΡ (που δυσαρέστησε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή όπως έδειξε η επίτροπος θεμάτων Εμπορίου, Σεσίλια Μάλμστρομ, υπογραμμίζοντας έτσι την απόσταση που χωρίζει τις Βρυξέλλες από τους λαούς) επιβλήθηκε λόγω των κοινωνικών αντιδράσεων των προηγούμενων ετών. Το κλείσιμο των διαπραγματεύσεων είναι νίκη των λαών, που απέρριψαν τη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου ως κερκόπορτα για την κατάργηση των κανόνων ασφαλείας σε τρόφιμα και γεωργία και την απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων. Είναι ενδεικτικά τα αποτελέσματα πρόσφατης δημοσκόπησης για το ίδρυμα Μπέρτελσμαν βάσει της οποίας μόνο το 17% των Γερμανών πιστεύουν ότι η Διατλαντική Συμφωνία είναι θετική, όταν πριν δύο χρόνια την έκρινε θετική το 55%. Οι κυβερνήσεις Γαλλίας – Γερμανίας έκλεισαν την αυλαία ξέροντας ότι θα αναλάβουν ένα μεγάλο πολιτικό κόστος στις εκλογές του 2017. Επίσης, η μικρή έστω πιθανότητα εκλογής του ακροδεξιού μεγιστάνα Ντόναλντ Τραμπ στις προσεχείς εκλογές στις ΗΠΑ ωθεί τις ευρωπαϊκές ελίτ σε ανασύνταξη, μιας και ξέρουν ότι οι «ήσυχες μέρες» του Ομπάμα ανήκουν στο παρελθόν. Κι αν οι ευρωπαϊκές θέσεις δε γίνονταν σεβαστές όσο στο τιμόνι των ΗΠΑ βρισκόταν ο Ομπάμα, όπως διαμαρτυρήθηκε ο Ολάντ, τι θα συμβεί αν παρ’ ελπίδα εκλεγεί ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικανών;

Εν κατακλείδι τόσο η επίδειξη πυγμής της Επιτροπής απέναντι στην Apple, όσο και η υπαναχώρηση των Ευρωπαίων στο θέμα της ΤΤΙΡ προμηνύονται όξυνση των ευρω-ατλαντικών αντιθέσεων. Κι είναι γνωστό τι παθαίνουν τα βατράχια όταν τσακώνονται τα βουβάλια…

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Επίκαιρα στις 2 Σεπτεμβρίου 2016