«Τα Εθνικά μας Θέματα»

Του Σπύρου Σκαμνέλου

Τα εθνικά θέματα δεν προσφέρονται σε πρόχειρες επιστημονικοφανείς προσεγγίσεις ή σκόπιμες κομματικές αντιπαραθέσεις. Όσες φορές αυτό αγνοήθηκε στο παρελθόν, τόσο στη νεότερη ιστορία του ελληνισμού, όσο και στη σύγχρονη το πληρώσαμε ακριβά και ανεπανόρθωτα (Μ. Ασία, Κύπρος, κ.α.)»

Εκ πρώ­της όψεως, αυτό το σύ­ντο­μο από­σπα­σμα, παρ­μέ­νο από την πα­ρέμ­βα­ση του κ. Από­στο­λου Κα­κλα­μά­νη σχε­τι­κά με τις γνω­στές δη­λώ­σεις του κ. Νίκου Φίλη, δε φαί­νε­ται να πε­ριέ­χει τί­πο­τε το πα­ρά­δο­ξο. Ο πρώην πρό­ε­δρος της Βου­λής φαί­νε­ται να λέει απλώς το αυ­το­νό­η­το. Βέ­βαια, θα μπο­ρού­σε κα­νείς ν’ ανα­ρω­τη­θεί ποιες ήταν οι πρό­χει­ρες επι­στη­μο­νι­κο­φα­νείς προ­σεγ­γί­σεις στην πε­ρί­πτω­ση της Μ. Ασίας και της Κύ­πρου, τις οποί­ες πλη­ρώ­σα­με ακρι­βά. Στην πε­ρί­πτω­ση της Κύ­πρου μά­λι­στα έχου­με το δι­καί­ω­μα ν’ ανα­ρω­τιό­μα­στε και ποιες ήταν οι κομ­μα­τι­κές αντι­πα­ρα­θέ­σεις εν μέσω της χού­ντας των συ­νταγ­μα­ταρ­χών. Ας μη γι­νό­μα­στε σχο­λα­στι­κοί όμως κι ας συγ­χω­ρή­σου­με στον κ. Κα­κλα­μά­νη τού­τες εδώ τις μι­κρές ακυ­ριο­λε­ξί­ες. Ας μπού­με στην ουσία της πα­ρέμ­βα­σής του, που συ­νί­στα­ται στην αντί­λη­ψη ότι «τα εθνι­κά θέ­μα­τα» δεν προ­σφέ­ρο­νται για δη­μό­σιες αντι­πα­ρα­θέ­σεις. Για τέ­τοια θέ­μα­τα, ο πο­λι­τι­κός κό­σμος και η επι­στη­μο­νι­κή κοι­νό­τη­τα, ασχέ­τως του τι κου­βε­ντιά­ζουν κε­κλει­σμέ­νων των θυρών σε πο­λι­τι­κές συ­σκέ­ψεις και επι­στη­μο­νι­κά συ­νέ­δρια, οφεί­λουν να βγαί­νουν προς τα έξω ως αρ­ρα­γές μέ­τω­πο και να υπο­στη­ρί­ζουν την «εθνι­κώς ορθή» άποψη.

«Τα εθνι­κά θέ­μα­τα» λοι­πόν. Ή, σύμ­φω­να με μια άλλη, ακόμα πιο συ­νη­θι­σμέ­νη –και ακόμα πιο εκ­βια­στι­κή– δια­τύ­πω­ση «τα εθνι­κά μας θέ­μα­τα», με την απει­λη­τι­κή οι­κειό­τη­τα που προσ­δί­δει η χρήση της κτη­τι­κής αντω­νυ­μί­ας. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα όμως, όσο ομαλή και σχε­δόν αυ­το­νό­η­τη κι αν κα­τέ­λη­ξε να θε­ω­ρεί­ται εδώ και λίγες δε­κα­ε­τί­ες μια τέ­τοια έκ­φρα­ση στην ελ­λη­νι­κή γλώσ­σα, άλλο τόσο εξα­κο­λου­θεί ν’ απο­τε­λεί αλη­θι­νό εφιάλ­τη για κάθε ευ­συ­νεί­δη­το με­τα­φρα­στή.

Στο βαθμό που τα θε­ω­ρού­με­να ως «εθνι­κά μας θέ­μα­τα» δεν απο­τε­λούν απλώς ευ­και­ρί­ες για λο­γύ­δρια προς εσω­τε­ρι­κή κα­τα­νά­λω­ση, θα έπρε­πε του­λά­χι­στον ο συ­γκε­κρι­μέ­νος όρος να μπο­ρεί να με­τα­φρά­ζε­ται επι­τυ­χώς στη γλώσ­σα της διε­θνούς δι­πλω­μα­τί­ας, που συμ­βαί­νει σή­με­ρα να είναι η αγ­γλι­κή. Αν όμως η με­τά­φρα­ση προ­σκρού­ει σε αξε­πέ­ρα­στα εμπό­δια –και πράγ­μα­τι προ­σκρού­ει, όπως θα δεί­ξου­με πα­ρα­κά­τω–, αυτό είναι ση­μά­δι ότι κάτι δεν πάει καλά.

Διότι εδώ δεν έχου­με μια ιδιό­τυ­πη και πο­λι­τι­σμι­κά κα­θο­ρι­σμέ­νη έν­νοια, όπως π.χ. το πε­ρί­φη­μο ελ­λη­νι­κό «φι­λό­τι­μο», που δεν έχει ακρι­βές αντί­στοι­χο σε οποια­δή­πο­τε ξένη γλώσ­σα. Έχου­με την απλή σύ­ζευ­ξη δύο λέ­ξε­ων, που η κα­θε­μιά τους χω­ρι­στά δε δη­μιουρ­γεί κα­νέ­να με­τα­φρα­στι­κό πρό­βλη­μα. Προ­βλη­μα­τι­κή στη με­τά­φρα­ση απο­δει­κνύ­ε­ται απο­κλει­στι­κά και μόνο η σύ­ζευ­ξή τους –εκτός κι αν εί­μα­στε δια­τε­θει­μέ­νοι να ρί­ξου­με το φταί­ξι­μο σε κά­ποια υπο­τι­θέ­με­νη ανε­πάρ­κεια της αγ­γλι­κής γλώσ­σας.

Χα­μέ­νοι στη με­τά­φρα­ση

Αν επι­χει­ρή­σου­με μια κατά λέξη με­τά­φρα­ση, θα δια­πι­στώ­νου­με ότι ο όρος national issues είναι πα­ντε­λώς ακα­τάλ­λη­λος. Σε αντί­θε­ση με τα θε­ω­ρού­με­να σε μας ως «εθνι­κά θέ­μα­τα» (που υπο­τί­θε­ται ότι εξ ορι­σμού «ενώ­νουν το Έθνος», ή έστω οφεί­λουν να το ενώ­νουν), ο όρος national issues ση­μαί­νει κάτι τε­λεί­ως δια­φο­ρε­τι­κό και χρη­σι­μο­ποιεί­ται για να δη­λώ­σει τα ζη­τή­μα­τα εκεί­να που απο­τε­λούν πεδίο πο­λι­τι­κής αντι­πα­ρά­θε­σης σε πα­νε­θνι­κό επί­πε­δο. Ανα­φέ­ρε­ται δη­λα­δή σε ζη­τή­μα­τα που εξ ορι­σμού «δι­χά­ζουν το Έθνος».(1)

Από την άλλη μεριά, ο όρος foreign affairs, αν και κα­νο­νι­κά θα έπρε­πε ν’ απο­τε­λεί την προ­φα­νή επι­λο­γή για τον με­τα­φρα­στή, απο­δει­κνύ­ε­ται κι αυτός με τη σειρά του ανε­πι­τυ­χής. Τα «εθνι­κά μας θέ­μα­τα» δε συ­μπί­πτουν με την εξω­τε­ρι­κή πο­λι­τι­κή του ελ­λη­νι­κού εθνι­κού κρά­τους. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό πα­ρά­δειγ­μα η πρό­σφα­τη ανα­βάθ­μι­ση της στρα­τιω­τι­κής συ­νερ­γα­σί­ας Ελ­λά­δας-Ισ­ρα­ήλ. Παρά το ότι απο­τε­λεί θε­με­λιώ­δη ανα­προ­σα­να­το­λι­σμό της ελ­λη­νι­κής εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής, με βα­ρύ­νου­σες επι­πτώ­σεις στο χώρο της Ν.Α. Με­σο­γεί­ου και της Μέσης Ανα­το­λής, αυτή η στρα­τη­γι­κή επι­λο­γή του ελ­λη­νι­κού κρά­τους δεν πλη­ροί τις προ­δια­γρα­φές για έντα­ξη στα θε­ω­ρού­με­να ως «εθνι­κά μας θέ­μα­τα».

Το Πα­τριαρ­χείο Ιε­ρο­σο­λύ­μων, μο­λο­νό­τι η με­γά­λη πλειο­νό­τη­τα των Ελ­λή­νων δε γνω­ρί­ζει γι’ αυτό τί­πο­τε πε­ρισ­σό­τε­ρο από την τε­λε­τή υπο­δο­χής του Αγίου Φωτός κάθε Πάσχα και τις ποι­κί­λες δια­μά­χες και σκάν­δα­λα της Αγιο­τα­φι­κής Αδελ­φό­τη­τας, είναι πε­ρί­που αυ­το­νό­η­το ότι συ­γκα­τα­λέ­γε­ται στα «εθνι­κά μας θέ­μα­τα». Από την άλλη μεριά, οι κοι­νές στρα­τιω­τι­κές ασκή­σεις Ελ­λά­δας και Ισ­ρα­ήλ, που μας εμπλέ­κουν θέ­λο­ντας και μη στην έκρυθ­μη κα­τά­στα­ση της γύρω πε­ριο­χής, είναι «απλώς» εξω­τε­ρι­κή πο­λι­τι­κή και διε­θνείς σχέ­σεις…

Διότι –και εδώ αγ­γί­ζου­με επι­τέ­λους το κομ­βι­κό ση­μείο– για να εμπί­πτει κάτι στην κα­τη­γο­ρία των «εθνι­κών θε­μά­των», θα πρέ­πει να δια­θέ­τει ένα πολύ συ­γκε­κρι­μέ­νο είδος συ­γκι­νη­σια­κού φορ­τί­ου, που να βρα­χυ­κυ­κλώ­νει τη δυ­να­τό­τη­τα στο­χα­σμού και να κα­θι­στά εκ προ­οι­μί­ου ύπο­πτη τη δια­τύ­πω­ση από­ψε­ων που αμ­φι­σβη­τούν την κυ­ρί­αρ­χη ιδε­ο­λο­γία. Το Πα­τριαρ­χείο Ιε­ρο­σο­λύ­μων είναι θέμα «εθνι­κό», διότι οι πα­τέ­ρες της Αγιο­τα­φι­κής Αδελ­φό­τη­τας «φυ­λάτ­τουν Θερ­μο­πύ­λες». Και, εφό­σον φυ­λάτ­τουν Θερ­μο­πύ­λες, κα­θί­στα­ται βέ­βη­λη ακόμα και η ερώ­τη­ση από ποιον τις φυ­λάτ­τουν και ποιος είναι ο εχθρός.

Κι ας τρώ­γω­μεν πέ­τρες…

Είναι επί­σης εν­δια­φέ­ρον να πα­ρα­τη­ρή­σου­με ότι υπάρ­χουν ουκ ολίγα «εθνι­κά θέ­μα­τα», που δεν έχουν την πα­ρα­μι­κρή σχέση με τα ζη­τή­μα­τα της εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής. Από το «μεί­ζον εθνι­κό θέμα» της ελ­λη­νι­κής γλώσ­σας (που «απει­λεί­ται με αφελ­λη­νι­σμό» και θα σωθεί μόνο μέσα απ’ τον εμ­βα­πτι­σμό της στα νά­μα­τα της αρ­χαιό­τη­τας) και του ελ­λη­νι­κού αλ­φα­βή­του (που απει­λεί­ται απ’ την απλή δι­δα­σκα­λία της νε­ο­ελ­λη­νι­κής φθογ­γο­λο­γί­ας στο σχο­λείο, η οποία υπο­τί­θε­ται ότι λει­τουρ­γεί ως δού­ρειος ίππος για τα κα­τα­χθό­νια σχέ­δια υιο­θέ­τη­σης του λα­τι­νι­κού αλ­φα­βή­του), μέχρι τον ορυ­μα­γδό για το «μεί­ζον εθνι­κό θέμα» των σχο­λι­κών βι­βλί­ων Ιστο­ρί­ας (που δε θα πρέ­πει ν’ απο­κλί­νουν ούτε στο ελά­χι­στο από την κυ­ρί­αρ­χη αφή­γη­ση της εθνι­κο­φρο­σύ­νης) και μέχρι το επί­σης «μεί­ζον εθνι­κό θέμα» της υπο­γεν­νη­τι­κό­τη­τας των ελ­λη­νι­κών ζευ­γα­ριών (που «εγκυ­μο­νεί εθνι­κούς κιν­δύ­νους»), ο κα­τά­λο­γος είναι μα­κρύς.

Την ίδια στιγ­μή, το γε­γο­νός ότι 450 χι­λιά­δες παι­διά στην Ελ­λά­δα βρί­σκο­νται σή­με­ρα κάτω από το επί­ση­μο όριο της φτώ­χειας, σύμ­φω­να με πρό­σφα­τη έρευ­να, είναι κάτι που δε φαί­νε­ται να εμπί­πτει στην κα­τη­γο­ρία του «εθνι­κού θέ­μα­τος». Πα­ρά­δο­ξη κα­τά­στα­ση, μα την αλή­θεια! Η υπο­γεν­νη­τι­κό­τη­τα είναι θέμα «εθνι­κό». Η αδυ­να­μία των γο­νιών να συ­ντη­ρή­σουν τα παι­διά τους –πόσο μάλ­λον ν’ αυ­ξή­σουν τον αριθ­μό τους– είναι θέμα «απλώς» κοι­νω­νι­κό. Τα σχο­λι­κά μα­θή­μα­τα της Γλώσ­σας και της Ιστο­ρί­ας είναι θέμα «εθνι­κό». Ο υπο­σι­τι­σμός με­γά­λης με­ρί­δας των μα­θη­τών είναι θέμα «απλώς» κοι­νω­νι­κό. Τα επτά φω­νή­ε­ντα θέ­λω­μεν κι ας τρώ­γω­μεν πέ­τρες…

Το ει­κο­νο­στά­σι και το πα­γκά­ρι

Πέρα από το ιδιά­ζον συ­γκι­νη­σια­κό τους φορ­τίο, που βρα­χυ­κυ­κλώ­νει τον δη­μό­σιο διά­λο­γο και εκ­βιά­ζει την εκ προ­οι­μί­ου συ­ναί­νε­ση, τα «εθνι­κά θέ­μα­τα» δια­θέ­τουν και μία ακόμη εν­δια­φέ­ρου­σα ιδιό­τη­τα: Τί­θε­νται με τέ­τοιο τρόπο, που εξ ορι­σμού ακυ­ρώ­νει κάθε δυ­να­τό­τη­τα για την αίσια έκ­βα­σή τους.

Το λε­γό­με­νο Μα­κε­δο­νι­κό, φερ’ ει­πείν, απ’ τη σκο­πιά της εξω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής, είναι ένα θέμα κατ’ αρχήν επι­λύ­σι­μο. Ως «εθνι­κό θέμα», δη­λα­δή υπό τον αστε­ρι­σμό του συν­θή­μα­τος «Η Μα­κε­δο­νία είναι ελ­λη­νι­κή», το Μα­κε­δο­νι­κό είναι απο­λύ­τως μη επι­λύ­σι­μο. Και δεν είναι τυ­χαίο ότι το εν λόγω σύν­θη­μα είναι επί­σης μη με­τα­φρά­σι­μο, διότι η με­τά­φρα­σή του σε οποια­δή­πο­τε γλώσ­σα δια­στρέ­φει το νόημα σε εξαι­ρε­τι­κά ανε­πι­θύ­μη­τη κα­τεύ­θυν­ση.(2)

Κατά πα­ρό­μοιο τρόπο, το θέμα της μειο­νό­τη­τας στη Θράκη εμ­φα­νί­ζε­ται ως κατ’ αρχήν επι­λύ­σι­μο, αν το δούμε ως θέμα εσω­τε­ρι­κής πο­λι­τι­κής, δη­λα­δή ως πεδίο εφαρ­μο­γής των συ­νταγ­μα­τι­κών αρχών της ισο­νο­μί­ας, του σε­βα­σμού των αν­θρω­πί­νων δι­καιω­μά­των κλπ. Ως «εθνι­κό θέμα» όμως είναι εξ ορι­σμού μη επι­λύ­σι­μο, εκτός πια κι αν κά­ποιος είναι δια­τε­θει­μέ­νος να σκε­φτεί την επι­λο­γή της εθνο­κά­θαρ­σης.

Τα πα­ρα­δείγ­μα­τα θα μπο­ρού­σαν εύ­κο­λα να πολ­λα­πλα­σια­στούν, το συ­μπέ­ρα­σμα όμως προ­κύ­πτει ήδη: Για να δι­καιού­ται ένα θέμα τη συ­μπε­ρί­λη­ψή του στη χο­ρεία των «εθνι­κών μας θε­μά­των», οφεί­λει να τί­θε­ται με όρους που εξα­σφα­λί­ζουν τη διαιώ­νι­σή του. Οφεί­λει δη­λα­δή να δο­μεί­ται με τέ­τοιο τρόπο, που να εξα­σφα­λί­ζει την επ’ αό­ρι­στον πα­ρα­μο­νή του στο εθνι­κό μας ει­κο­νο­στά­σι.

Δίπλα όμως σε κάθε ει­κο­νο­στά­σι, εί­θι­σται να υπάρ­χει κι ένα πα­γκά­ρι. Δίπλα σε κάθε πα­γκά­ρι, εί­θι­σται να υπάρ­χει κι ένας επί­τρο­πος. Του­λά­χι­στον ένας. Με το αζη­μί­ω­το βε­βαί­ως. Διότι, όσο εμείς θέ­λω­μεν τα επτά φω­νή­ε­ντα, κά­ποιοι άλλοι δεν τρώ­γου­σιν πέ­τρες. Πα­τώ­ντας πάνω στα «εθνι­κά μας θέ­μα­τα», κά­ποιοι ψω­μί­ζο­νται και στή­νουν κα­ριέ­ρες, δια­συν­δέ­σεις και πε­λα­τεια­κά δί­κτυα.

Εν κα­τα­κλεί­δι

Αν έτσι έχουν τα πράγ­μα­τα, ας μην πέ­φτου­με απ’ τα σύν­νε­φα με τα όσα (φαι­δρά, θλι­βε­ρά, ή το συ­ναμ­φό­τε­ρον) εί­δα­με στο πο­ντια­κό συλ­λα­λη­τή­ριο. Από τη στιγ­μή που το συλ­λο­γι­κό τραύ­μα του ξε­ρι­ζω­μού και της προ­σφυ­γιάς κα­θί­στα­ται «εθνι­κό θέμα» και μπαί­νει στο εθνι­κό μας ει­κο­νο­στά­σι, ανα­με­νό­με­νο είναι να εμ­φα­νι­στούν και οι επί­τρο­ποι. Κι ας μη νο­μί­ζουν ορι­σμέ­νοι ότι, επει­δή η «εθνι­κο­ποί­η­ση» της πο­ντια­κής μνή­μης ξε­κί­νη­σε με δική τους πρω­το­βου­λία πριν από 20 χρό­νια, θα πα­ρα­μεί­νουν εσαεί στο ρόλο του αυ­το­νό­η­του επι­τρό­που. Άπαξ και κάτι πάρει τη θέση του στα εθνι­κά μας ει­κο­νί­σμα­τα, δεν υπάρ­χει τρό­πος να κρα­τή­σεις τους φυ­σι­κούς εκ­προ­σώ­πους της εθνι­κο­φρο­σύ­νης έξω απ’ το πα­γκά­ρι. Και το χει­ρό­τε­ρο είναι ότι πα­λιοί και νέοι επί­τρο­ποι, πάνω στον καυγά για το πα­γκά­ρι, αρ­χί­ζουν να μοιά­ζουν επι­κίν­δυ­να ο ένας στον άλλον, σε ση­μείο που να μην ξέ­ρου­με πλέον ποιος είναι ποιος. Και την ιδε­ο­λο­γι­κή ηγε­μο­νία σε τέ­τοιες πε­ρι­πτώ­σεις θα την έχουν πά­ντο­τε οι φυ­σι­κοί εκ­φρα­στές της εθνι­κο­φρο­σύ­νης. Όποιος θυ­μά­ται τα συλ­λα­λη­τή­ρια για το λε­γό­με­νο Μα­κε­δο­νι­κό θα έπρε­πε να το κα­τα­λα­βαί­νει, χωρίς να πο­λυ­χρειά­ζο­νται οι 1576 λέ­ξεις αυτού του ση­μειώ­μα­τος…

1. Στην αγ­γλι­κή γλώσ­σα, η διά­κρι­ση γί­νε­ται ανά­με­σα σε local issues (το­πι­κά ζη­τή­μα­τα), national issues (ζη­τή­μα­τα πα­νε­θνι­κής εμ­βέ­λειας) και international issues (ζη­τή­μα­τα διε­θνούς εμ­βέ­λειας). Στις ΗΠΑ, φερ’ ει­πείν, στην κα­τη­γο­ρία των national issues εμπί­πτουν ζη­τή­μα­τα όπως το με­τα­να­στευ­τι­κό, οι αμ­βλώ­σεις, η οπλο­κα­το­χή, η έξαρ­ση της λε­γό­με­νης φυ­λε­τι­κής βίας, το αί­τη­μα για πε­ριο­ρι­σμό της αστυ­νο­μι­κής αυ­θαι­ρε­σί­ας κλπ.
2. Για τον αγ­γλό­φω­νο συ­νο­μι­λη­τή, όσο κα­λο­προ­αί­ρε­τος και αν υπο­τε­θεί ότι είναι, το «Macedonia is Greek» μόνον ως επε­κτα­τι­κές βλέ­ψεις της Ελ­λά­δας ένα­ντι μιας γει­το­νι­κής χώρας μπο­ρεί να κα­τα­νοη­θεί. Και βέ­βαια, αν κρί­νου­με από τις δια­θέ­σεις και τα συν­θή­μα­τα «ακραί­ων κύ­κλων», με πρό­σβα­ση ωστό­σο στο βαθύ κρά­τος, η εντύ­πω­ση του αγ­γλό­φω­νου συ­νο­μι­λη­τή δε θα ήταν εντε­λώς αβά­σι­μη. Ποιος μπο­ρεί να ξε­χά­σει π.χ. το «Σύ­νο­ρα κοινά με τη Σερ­βία», που ακου­γό­ταν πάνω στη φάση έξαρ­σης του Μα­κε­δο­νι­κού;

R-project