Έκθεση ΤτΕ: Προβλέπει αύξηση πτωχεύσεων, ανέργων και «κόκκινων» δανείων μετά την πανδημία

Αύξηση των πτωχεύσεων επιχειρήσεων, εκτίναξη της ανεργίας και μεγέθυνση των «κόκκινων» δανείων εκτιμά η Τράπεζα της Ελλάδας στη «μεταπανδημική περίοδο», μέσω της ετήσιας έκθεση του διοικητή της, Γ. Στουρνάρα, που δημοσιεύτηκε σήμερα.

Σύμφωνα με την ΤτΕ, η ελληνική οικονομία με το πέρας της πανδημίας έχει να αντιμετωπίσει δύο σημαντικούς κινδύνους»:

Διεθνές Νομισματικό Ταμείο: o «σωτήρας» που φεύγει ως ολετήρας

Του Γιάννη Κιμπουρόπουλου

Ακόμη κι ένας συντηρητικός πρωθυπουργός, ο επικεφαλής της παράταξης στελέχη της οποίας υποστήριζαν ότι και να μην υπήρχαν τα μνημόνια θα έπρεπε να τα έχουμε εφεύρει, ανακοινώνει ως χαρμόσυνο, απελευθερωτικό γεγονός το κλείσιμο του γραφείου του ΔΝΤ στο κτίριο της Τραπέζης της Ελλάδος.

Mες στην καλή χαρά πριν από μερικές εβδομάδες, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, έπειτα από τη συνάντησή του με την Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα στην Ουάσινγκτον, ανακοίνωσε το κλείσιμο του γραφείου του ΔΝΤ στην Ελλάδα. Το περίφημο γραφείο του ΔΝΤ βρίσκεται στον 8ο όροφο του κτιρίου της Τραπέζης της Ελλάδος και τελευταίος βασικός ένοικός του θα είναι ο Ντένις Μπότμαν, που προφανώς θα συνεχίσει κάπου αλλού την καριέρα του.

Στις ασήμαντες λεπτομέρειες αυτής της θλιβερής ιστορίας, της οποίας ο επίλογος τώρα γράφεται, περιλαμβάνεται το γεγονός ότι αυτό τουλάχιστον το γραφείο του ΔΝΤ ήταν άνευ ενοικίου. Το πρώτο, στη Διονυσίου Αρεοπαγίτου, κόστιζε 9.000 ευρώ μηνιαίως.

Το Τοτέμ που λέγεται Τράπεζα της Ελλάδας και οι ψευτομαγκιές

Του Γεράσιμου Λιβιτσάνου

Και τελικά τι μένει από την τριήμερη φασαρία για το δάνειο του Παύλου Πολλάκη, το τηλεφώνημα που έκανε στον Γιάννη Στουρνάρα, τις εισαγγελικές παρεμβάσεις και όλες τις σχετικές κόντρες κυβέρνησης αντιπολίτευσης;

Ότι η Τράπεζα της Ελλάδας είναι «Τοτέμ». Κανείς δεν μπορεί να την αγγίζει για οποιονδήποτε λόγο. Ότι έχει την υψηλότερη δυνατή προστασία γιατί είναι ο βραχίονας της Ε.Ε στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα και μέσω αυτού στην ελληνική οικονομία.

Μνημονιακό φάρμακο ή νεοφιλελεύθερη βαριά ασθένεια;

του Καλλίνικου Νικολακόπουλου*

Ο εθελόδουλος μνημονιακός διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας (ΤτΕ) Γιάννης Στουρνάρας, έχει επανειλημμένα δικαιώσει τους δανειστές ενοχοποιώντας την Ελλάδα. Κατά την άποψή του, τα μνημόνια 1, 2 και 3, που έχουν επιβληθεί στην Ελλάδα την τελευταία επταετία από τους ευρωπαίους ‘εταίρους’, δεν είναι υπεύθυνα για τη φοβερή και αέναη κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας από το 2010 μέχρι και τώρα, ούτε για τη σημερινή μη ορατή στο άμεσο μέλλον σταθεροποίηση και ανάκαμψή της. Διατείνεται ότι τα επιβληθέντα μνημόνια και οι ακολουθούμενες μνημονιακές πολιτικές δεν ήταν ποτέ μέρος του προβλήματος, αλλά αποτελούν μέρος της λύσης του. Με την ίδια συλλογιστική, επιμένει ότι η πολιτική που έχει συρρικνώσει την οικονομία ήταν ‘δυσάρεστη’, αλλά ‘απαραίτητη’ για τη θεραπεία των παθογενειών που είχαν συσσωρευθεί από τις προηγούμενες ελληνικές κυβερνήσεις, αλλά και από την ελληνική κοινωνία που επέμενε να συντηρεί με δανεικά ένα βιοτικό επίπεδο που ήταν υπέρτερο των δυνάμεών της. Ο ίδιος θεωρεί ότι για την ελληνική κρίση δεν είναι υπεύθυνες οι ελληνικές τράπεζες, γιατί δεν την πυροδότησαν, αλλά ευθύνεται το δημοσιονομικό αδιέξοδο που οδήγησε σε πτώση όλη την ελληνική οικονομία, πλήττοντας τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και τις τράπεζες.

Η αυθαίρετη ερμηνεία του δημιουργεί με αφάνταστη ευκολία ενόχους και θύματα, που τιμωρούνται για ατασθαλίες στις οποίες δεν συμμετείχαν ποτέ και δεν γνώριζαν ούτε εξ αποστάσεως. Το 2013 ακόμη και ο τότε διευθυντής μελετών του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) Ολιβιέ Μπλανσάρ, απέδωσε σε γνωστή έκθεσή του τη βαθειά ύφεση της ελληνικής οικονομίας στην υποεκτίμηση των υφεσιακών επιπτώσεων από τα σκληρότατα μέτρα ακραίας λιτότητας των μνημονίων και όχι τόσο στην υπερχρέωσή της. Τα αντίστοιχα μνημονιακά προγράμματα που εφαρμόσθηκαν στις Ιρλανδία, Πορτογαλία και Κύπρο, δεν έφθασαν ποτέ την ακραία σκληρότητα, εκδικητικότητα και βιαιότητα των ελληνικών. Ενώ στην Ελλάδα οι επιβληθείσες περικοπές μισθών και συντάξεων άγγιξαν το 50%, σε αυτές τις χώρες δεν ξεπέρασαν το 10-15%. Η ελληνική ύφεση παραμένει μέχρι και τώρα βαθύτερη και η ανεργία η υψηλότερη στην ευρωζώνη κι αυτό δεν οφείλεται στο αρχικό ύψος του χρέους, αλλά στην αναποτελεσματικότατη κακοδιαχείρισή του από τα τρία μνημόνια και με την αδιαμφισβήτητη συνέργεια των ελληνικών κυβερνήσεων.

Τράπεζα της Ελλάδος – 36. Επίλογος και συμπεράσματα

20/11/1933: Το Γενικό Συμβούλιο της ΤτΕ συνεδριάζει στο οικόπεδο όπου πρόκειται να ανεγερθεί το σημερινό κτήριο της τράπεζας. Στο κέντρο ο διοικητής Εμμ. Τσουδερός και δεξιά του ο υποδιοικητής Κυρ. Βαρβαρέσος.

Για να ολοκληρώσουμε αυτά που λέγαμε χτες και να τελειώνουμε οριστικά με τα παραμύθια και τις ιστορίες συνωμοσίας, ας δούμε σήμερα ποιοι και πώς διοικούν την Τράπεζα της Ελλάδος, πάντοτε με οδηγό μας το καταστατικό της, το οποίο ορίζει με το άρθρο 20: “Η γενική διαχείρισις των υποθέσεων της Τραπέζης ανατίθεται εις το Γενικόν Συμβούλιον υπεύθυνον προς την Γενικήν Συνέλευσιν. Το Συμβούλιον δικαιούται να λαμβάνη πάσαν απόφασιν και να ασκή πάσαν εξουσίαν, εντός των ορίων του Καταστατικού (…)”.

Ποιοί αποτελούν, όμως, το Γενικό Συμβούλιο; Αυτό το ξεκαθαρίζει το άρθρο 21: “Το Γενικόν Συμβούλιον αποτελείται εκ του ∆ιοικητού, των δύο Υποδιοικητών, των λοιπών μελών τού Συμβουλίου Νομισματικής Πολιτικής και έξι Συμβούλων, τρεις τουλάχιστον εκ των οποίων θα εκλέγονται εκ των περί την βιομηχανίαν, το εμπόριον και την γεωργίαν ειδικώς ασχολουμένων”. Ας πάρουμε, λοιπόν, τα πράγματα με την σειρά:

Τράπεζα της Ελλάδος – 34. Θεωρίες συνωμοσίας

Είναι αλήθεια ότι σε τούτη την σειρά των σημειωμάτων στήσαμε την Τράπεζα της Ελλάδος, τους διοικητές της και πολλούς από όσους είχαν γενικώτερα σχέσεις μαζί της στον τοίχο. Επειδή, όμως, αυτό το ιστολόγιο ασπάζεται απολύτως την σολωμική παραίνεση που λέει ότι “το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι αληθές”, δεν μπορούμε να ολοκληρώσουμε το αφιέρωμά μας δίχως να μιλήσουμε και για τις μπούρδες (τουλάχιστον, για κάποιες εξ αυτών) που ακούγονται και γράφονται σχετικά με την κεντρική τράπεζα της χώρας.

Στις 14/4/2011, στην συχνότητα της ΝΕΤ, ο Κώστας Βαξεβάνης αφιέρωσε το “Κουτί της Πανδώρας” στην Τράπεζα της Ελλάδος, με μια εκπομπή που είχε τίτλο “Η σιωπή είναι χρυσός;” και στην οποία αναφερθήκαμε ήδη στο 13ο κείμενο της σειράς. Δεν ξέρω πόσο καλός δημοσιογράφος είναι ο κ. Βαξεβάνης αλλά σίγουρα είναι κακός οικονομολόγος. Από τα πολλά λάθη που ακούγονται σ’ αυτή την εκπομπή, τόσο από τον ίδιο όσο και από τους συνομιλητές του, σταχυολογώ μερικά (εκτός από όσα αναφέραμε ήδη στο παραπάνω σημείωμα).

Τράπεζα της Ελλάδος – 33. Ο σκοτεινός κύριος Προβόπουλος

Τα όσα ακολούθησαν την ανάρρηση του Γιώργου Παπανδρέου στον πρωθυπουργικό θώκο της χώρας συνιστούν ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον κεφάλαιο της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, το οποίο, όμως, δεν είναι δυνατόν να γραφτεί ακόμη. Η ιστορία δεν γράφεται ποτέ εν θερμώ, πριν μελετηθούν όλα τα στοιχεία, διότι αλλιώς εκτρέπεται εύκολα σε συνωμοσιολογία. Παράδειγμα πρώτο: υπήρξε ή όχι προσυνεννόηση του Γιώργου Παπανδρέου με τον επί κεφαλής τού ΔΝΤ Ντομινίκ Στρως-Καν, ώστε να συρθεί η χώρα στις δαγκάνες των πιστωτών; Παράδειγμα δεύτερο: μήπως, αντί να ψάχνουμε για το πόσο εσκεμμένη ήταν η χρήση λανθασμένου πολλαπλασιαστή ώστε να αποτύχει το “πρόγραμμα διάσωσης”, θα έπρεπε να δούμε αν το πρόγραμμα πέτυχε, ακριβώς επειδή αυτοί που το συμφώνησαν είχαν κατά νου αυτά τα συγκεκριμένα -και καταστροφικά για τον λαό και την χώρα- αποτελέσματα;

Εν πάση περιπτώσει, μπορεί το ιστολόγιο να αρνείται εκ πεποιθήσεως τις συνωμοσιολογικές αναλύσεις αλλά όλα αυτά τα χρόνια έχει δημοσιεύσει αναρίθμητα κείμενα σχετικά με την οικονομία, στα οποία μπορεί να προστρέξει ο αναγνώστης. Εξ άλλου, από την στιγμή που η Τράπεζα της Ελλάδος ανήκει στο Ευρωσύστημα υπό την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, (*) η οποία είναι ένας από τους δανειστές μας (δηλαδή, ένας από τους “θεσμούς”), είναι λογικό να υπηρετεί τα συμφέροντα των προϊσταμένων της και όχι του ελληικού λαού. Συνεπώς, δεν παρουσιάζει πλέον ενδιαφέρον να αναλύουμε την στάση της διότι απλώς επαναλαμβανόμαστε.

Τράπεζα της Ελλάδος – 32. Το ξέσπασμα της κρίσης

Έχουμε φτάσει στο 2007 και όλα δείχνουν πως πλησιάζει η μεγαλύτερη χρηματοοικονομική καταιγίδα που γνώρισε ο κόσμος μετά το 1929. Όχι πως μέσα σ’ αυτά τα 80 χρόνια υπήρξε νηνεμία, μα τούτη την φορά απειλείται η κεντρική κολώνα τού καπιταλιστικού συστήματος: το τραπεζικό του σύστημα. Από τον Φεβρουάριο, οι τράπεζες των ΗΠΑ αρχίζουν να μπαίνουν η μια μετά την άλλη στην εντατική, με το κράτος να προσπαθεί να αποτρέψει την καταστροφή. Μόνο που οι κινήσεις τού κράτους γίνονται σε κινούμενη άμμο: όσο περισσότερο προσπαθεί, τόσο ταχύτερα το σύστημα βουλιάζει.

Πρώτο θύμα της καταστροφής είναι ο επενδυτικός κολοσσός Bear Stearns, η μετοχή του οποίου είχε φτάσει τα 150 δολλάρια τον Μάρτιο του 2007: δώδεκα μήνες αργότερα, με την παρέμβαση της Fed και του υπουργείου οικονομικών των ΗΠΑ, η JPMorgan εξαγοράζει την Bear Stearns με 2 δολλάρια την μετοχή.

Τράπεζα της Ελλάδος – 31. Η τριετία Κώστα Καραμανλή 2004-2007

Ο διοικητής της Fed Άλαν Γκρήνσπαν με τον διοικητή της ΤτΕ Νίκο Γκαργκάνα

Είπαμε στο προηγούμενο ότι, με την είσοδο της Ελλάδας στην ευρωζώνη, οι διοικητές της ΤτΕ αρχίζουν να συμπεριφέρονται ως επιτετραμμένοι των Βρυξελλών, οι οποίοι έχουν ως κύριο μέλημά τους την προώθηση των επιλογών τής Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτό έρχεται να επαληθεύσει στην έκθεσή του για το 2004, ο Νίκος Γκαργκάνας, καθώς στοχεύει ευθέως στο ασφαλιστικό. Αναφέρεται αναλυτικά στην γήρανση του πληθυσμού λόγω υπογεννητικότητας, αύξησης του μέσου όρου ζωής και βελτίωσης των συνθηκών διαβίωσης, η οποία θα οδηγούσε σε αύξηση των δαπανών για συντάξεις από 12,4% του ΑΕΠ το 2005 σε 22,6% το 2050 και προτείνει ως λύσεις την νομιμοποίηση της εργασίας των μεταναστών, την μείωση των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων και την παράταση του εργασιακού βίου.

Στην ίδια έκθεση, ο διοικητής της ΤτΕ πιστοποιεί ότι η συνεχιζόμενη μείωση των επιτοκίων δανεισμού προς ιδιώτες έχει εκτοξεύσει την δανειακή επιβάρυνση των νοικυριών. Στα τέλη του 2004, αυτά τα δάνεια ξεπέρασαν το 44% των συνολικών δανείων, με τα καταναλωτικά δάνεια να σημειώνουν ετήσια αύξηση 37,9%. Παρά ταύτα, κανένα καμπανάκι κινδύνου δεν ακούγεται.

Τράπεζα της Ελλάδος – 29. Πάση θυσία στο ευρώ

Ο Υβ-Τιμπώ ντε Σιλγκύ (αριστερά) με τον Μουαμμάρ Καντάφι (12/12/2007). Προφανώς, εκείνη την εποχή, για την Ευρωπαϊκή Ένωση, ο Καντάφι δεν είχε γίνει ακόμη αιμοσταγής δικτάτορας.

Ο εικοστός αιώνας πλησιάζει στο τέλος του. Με το χρέος της να κινείται κοντά στο 120% του ΑΕΠ και τα ελλείμματα του προϋπολογισμού της να παίζουν στο 9%, δεν φαίνεται πώς η Ελλάδα θα μπορέσει να πιάσει τα όρια που προβλέπει η συνθήκη της Λισαβόνας (60% και 3% αντίστοιχα) για να μπει το 2001 στην ΟΝΕ. Έτσι, επιστρατεύονται τα μεγάλα μέσα.

Σημαντικό εργαλείο σ’ αυτή την προσπάθεια ήταν η ανάληψη της διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων τού 2004 από την Αθήνα. Σύμφωνα με μελέτη του ΙΟΒΕ, οι αγώνες αύξησαν το ΑΕΠ εκείνης της χρονιάς κατά 2,5%. Επειδή, όμως, τα ολυμπιακά έργα άρχισαν από το 1998, υπήρξε αύξηση και στο ΑΕΠ της επταετίας 1998-2004. Κατά την περίοδο 1998-2001, το ΑΕΠ αυξήθηκε περίπου κατά 12% συνολικά, με το μεγαλύτερο μέρος αυτής της αύξησης (η μεγαλύτερη σε ολόκληρη την Ευρώπη!) να οφείλεται στους αγώνες. Εννοείται ότι η αύξηση του ΑΕΠ ρίχνει τα ποσοστά χρεών και ελλειμμάτων.

Τράπεζα της Ελλάδος – 28. Η σύγκλιση για ένταξη στην ΟΝΕ

Κατά την πενταετία 1997-2001 οι προσπάθειες για σύγκλιση και επίτευξη των προϋποθέσεων για πλήρη ένταξη της χώρας στην ΟΝΕ εντάθηκαν. Ο πληθωρισμός μπήκε σιγά-σιγά υπο έλεγχο και τα δημοσιονομικά ελλείμματα άρχισαν να κάμπτονται. Όμως, τα προβλήματα με το εξωτερικό ισοζύγιο και με την σταθερά αυξανόμενη ανεργία δεν έλεγαν με τίποτε να λυθούν. Ο Παπαδήμος επιμένει ότι “η διαρθρωτική προσαρμογή της οικονομίας ήταν βραδεία και ανεπαρκής, ενώ η εξέλιξη του κόστους εργασίας, ιδιαίτερα η πολιτική αμοιβών στο δημόσιο τομέα, εμπόδισε την ταχύτερη αποκλιμάκωση του πληθωρισμού, επηρέασε δυσμενώς τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της χώρας και δεν συνέβαλε σε αύξηση της απασχόλησης”. Τ’ είχες Γιάννη – ο,τ’ είχα πάντα. Για τον διοικητή της ΤτΕ, το πλέον ακανθώδες πρόβλημα της οικονομίας είναι οι αμοιβές των εργαζομένων και “ιδιαίτερα” των δημοσίων υπαλλήλων.

Το 1997 ψηφίζεται ο Ν.2548, ο οποίος στρώνει τον δρόμο για την ριζική αλλαγή της ΤτΕ, προκειμένου η τράπεζα να ενταχθεί στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών, αυτό που σήμερα λέμε Ευρωσύστημα. Σημειωτέον ότι η ΤτΕ θα συμμετείχε στο ΕΣΚΤ από τον Ιούνιο του 1998, άσχετα από το πότε θα εντασσόταν η χώρα στην ΟΝΕ. Σύμφωνα με τον νόμο, πρωταρχικός σκοπός της τράπεζας είναι η διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών και, δευτερευόντως, η στήριξη της γενικής οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης αλλά μόνον εφ’ όσον αυτή η στήριξη δεν αντιβαίνει προς τον πρωταρχικό σκοπό. Επίσης, συστήνεται από την τράπεζα Συμβούλιο Νομισματικής Πολιτικής, το οποίο αποφασίζει για την χάραξη νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής. Με απλά λόγια, δηλαδή, η ΤτΕ ανεξαρτητοποιείται περαιτέρω από το ελληνικό κράτος αλλά ταυτόχρονα αποκτά μεγαλύτερη εξουσία ελέγχου και χάραξης της κρατικής πολιτικής.

Τράπεζα της Ελλάδος – 27. Προαναγγελίες μνημονίων

Το 1996 μπαίνει με φούρια, καθώς στις 18 Ιανουαρίου ο Σημίτης βρίσκεται στην εξουσία (μετά την παραίτηση του Ανδρέα Παπανδρέου για λόγους υγείας) ενώ περί τα τέλη του μηνός κορυφώνεται η κρίση των Ιμίων, η οποία είχε αρχίσει από τις 26 Δεκεμβρίου 1995. Τον Απρίλιο, στην έκθεσή του για το 1995, ο διοικητής της ΤτΕ δεν ξεφεύγει από την τακτική των τελευταίων προκατόχων του: επαινεί την κυβέρνηση για το έργο της αλλά της τραβάει και το αφτί σε κάποια ζητήματα: “Κύρια χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας το 1995 ήταν η σημαντική πρόοδος που σημειώθηκε προς τη σταθεροποίηση, σε συνδυασμό με ταχύτερη άνοδο της οικονομικής δραστηριότητας, αλλά και η περιορισμένη διαρθρωτική προσαρμογή, η οποία δεν επέτρεψε την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των βαθύτερων αδυναμιών της οικονομίας”.

Ο Παπαδήμος διαπιστώνει “περαιτέρω υποχώρηση του πληθωρισμού κατά 3 περίπου εκατοστιαίες μονάδες (…),  περιστολή του ελλείμματος του ευρύτερου κυβερνητικού τομέα κατά 3 περίπου εκατοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ (…), περιορισμό στο 3% του ρυθμού διολίσθησης της δραχμής έναντι της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Μονάδας (ECU)” και συμπεραίνει ότι όλα αυτά συνετέλεσαν “στην εισροή επιχειρηματικών κεφαλαίων από το εξωτερικό, με αποτέλεσμα να συμπιεστεί ακόμη περισσότερο το μέσο κόστος χρηματοδότησης της οικονομίας”. Από την άλλη, όμως, “δύο οικονομικά μεγέθη τα οποία δεν εξελίχθηκαν ικανοποιητικά ήταν η ανεργία και το ισοζύγιο πληρωμών”. Ο Παπαδήμος εκτιμά ότι για την αύξηση της ανεργίας φταίνε “η εισροή μεταναστών” και “η συμμετοχή των γυναικών στο εργατικό δυναμικό” (αν και διαπιστώνει ότι οι επιχειρήσεις δεν αύξησαν τις θέσεις εργασίας όσο θα έπρεπε) ενώ για το ισοζύγιο πληρωμών ευθύνεται το ότι καλύψαμε πολλές από τις ανάγκες μας όχι με αύξηση της παραγωγής αλλά με εισαγωγές.

Τράπεζα της Ελλάδος – 26. Η περίοδος Μπούτου και η Β’ φάση της ΟΝΕ

10/12/1975: Ο αναπληρωτής υπουργός συντονισμού Ιωάννης Μπούτος (δεξιά) προεδρεύει στην 4η σύνοδο της διυπουργικής ελληνοβουλγαρικής επιτροπής. Δίπλα του ο υφυπουργός εμπορίου Γιώργος Παναγιωτόπουλος.

“Απαγορεύονται οι υπεραναλήψεις ή οποιουδήποτε άλλου είδους πιστωτικές διευκολύνσεις από την ΕΚΤ ή από τις κεντρικές τράπεζες των κρατών μελών, οι οποίες εφεξής αποκαλούνται “Εθνικές κεντρικές τράπεζες”, προς κοινοτικά όργανα ή οργανισμούς, κεντρικές κυβερνήσεις, περιφερειακές, τοπικές ή άλλες δημόσιες αρχές, άλλους οργανισμούς δημοσίου δικαίου ή δημόσιες επιχειρήσεις των κρατών μελών’ απαγορεύεται επίσης να αγοράζουν απευθείας χρεώγραφα από τους οργανισμούς ή τους φορείς αυτούς η ΕΚΤ ή οι εθνικές κεντρικές τράπεζες” [Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση (γνωστή ως συνθήκη του Μάαστριχτ), άρθρο 104, παράγραφος 1].

“Απαγορεύεται κάθε μέτρο που θεσπίζει προνομιακή πρόσβαση των κοινοτικών οργάνων ή οργανισμών, των κεντρικών κυβερνήσεων, των περιφερειακών, τοπικών ή άλλων δημόσιων αρχών, των άλλων οργανισμών δημοσίου δικαίου ή των δημόσιων επιχειρήσεων των κρατών μελών στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, εφόσον δεν υπα­γορεύεται από λόγους προληπτικής εποπτείας. Το Συμβούλιο, αποφασίζοντας με τη διαδικασία του άρθρου 189Γ, προσδιορίζει, πριν από την 1η Ιανουαρίου 1994, τους ορισμούς για την εφαρμογή της απαγόρευσης που αναφέρεται στην παράγραφο 1” [ό.π., άρθρο 104Α, παράγραφοι 1 και 2].

Τράπεζα της Ελλάδος – 25. Η διετία Χριστοδούλου και ο δρόμος προς την ΟΝΕ

Μάαστριχτ, Φεβρουάριος 1992. Ο Κ. Μητσοτάκης ανάμεσα στον Α. Σαμαρά και τον Ε. Χριστοδούλου

Ο Ευθύμιος (Τίμος) Χριστοδούλου διαδέχθηκε τον Δημήτρη Χαλικιά στις 20 Φεβρουαρίου 1992. Δυο βδομάδες νωρίτερα, στις 7 του μηνός, είχε υπογράψει, ως υπουργός οικονομικών, για λογαριασμό τής Ελλάδας την περίφημη συνθήκη τού Μάαστριχτ (μαζί με τον τότε υπουργό εξωτερικών Αντώνη Σαμαρά). Ο νέος διοικητής της ΤτΕ προσπάθησε να μείνει στα χνάρια του Χαλικιά, επιμένοντας κι αυτός να μιλάει για ιδιωτικοποιήσεις, μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας και δημοσιονομική προσαρμογή, αν και η κομματική του τοποθέτηση φαινόταν έντονα (*), καθώς στις δυο εκθέσεις που πρόλαβε να κάνει ως διοικητής της ΤτΕ, έστρεψε τα βέλη του κατά του ΠαΣοΚ ενώ ήταν πολύ συγκαταβατικός με την κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας. Στην έκθεση για το 1991, αφού επισημαίνει ότι το δημόσιο χρέος έφτασε από το 32,8 του ΑΕΠ το 1981 στο 98,3% το 1991, αναφέρει, μεταξύ άλλων:

“Οι επιδόσεις αυτές της ελληνικής οικονομίας οφείλονται, σε σημαντικό βαθμό, στην οικονομική πολιτική που ασκήθηκε κατά το μεγαλύτερο τμήμα αυτής της περιόδου (ενν. την προηγούμενη δεκαετία). Οι προσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς, ιδιαίτερα κατά τη διετία της εφαρμογής του σταθεροποιητικού προγράμματος 1986-1987, αποδείχθηκαν βραχείες -επειδή εγκαταλείφθηκαν πρόωρα- και ανεπαρκείς. (…) Αποτέλεσμα της οικονομικής πολιτικής αυτής της περιόδου ήταν η ελληνική οικονομία να αποκλίνει αντί να συγκλίνει προς τις επιδόσεις των κοινοτικών μας εταίρων”.

Τράπεζα της Ελλάδος – 24. Η καταστροφική τριετία 1989-1991

Ο Δημήτρης Τσοβόλας ως υπουργός οικονομικών 1985-1989 (άκρη δεξιά). Δίπλα του με την σειρά: Άκης Τσοχαντζόπουλος, Ανδρέας Παπανδρέου, Αναστάσιος Πεπονής, Κάρολος Παπούλιας. Όρθιος ο Δημήτρης Μαρούδας.

Η κατάρρευση της Τράπεζας Κρήτης και το σκάνδαλο Κοσκωτά οδήγησαν στο γνωστό πολιτικό χάος της περιόδου 1989-1990. Το χάος ήταν τόσο μεγάλο ώστε στην λίαν κρίσιμη σύνοδο κορυφής τής Μαδρίτης (Ιούνιος 1989), όπου συζητήθηκαν η “έκθεση Ντελόρ” για την ΟΝΕ (τότε αποφασίστηκαν οι λεπτομέρειες για την εισαγωγή κοινού νομίσματος) αλλά και οι εξελίξεις στις σοσιαλιστικές χώρες τού Ανατολικού Μπλοκ, η χώρα εκπροσωπήθηκε από τον τότε πρόεδρο της δημοκρατίας Χρήστο Σαρτζετάκη.

Φυσικά, αυτό το χάος είχε επιπτώσεις και στην οικονομία. Το ΠαΣοΚ, προσπαθώντας να παραμείνει στην εξουσία, ακολούθησε μια πολιτική υπέρμετρων παροχών, με την προτροπή τού ίδιου του Ανδρέα Παπανδρέου προς τον υπουργό οικονομικών “Τσοβόλα, δώσ’ τα όλα!” (*) (σε ομιλία του στο Περιστέρι) να μένει παροιμιώδης. Την κατηφορική πορεία δεν μπόρεσε να ανακόψει ούτε η οικουμενική κυβέρνηση Ζολώτα. Στην έκθεσή του για το 1989, ο διοικητής της ΤτΕ ήταν σαφής:

Τράπεζα της Ελλάδος – 23. Ο άγνωστος Δημήτρης Χαλικιάς

Με αφορμή κάποια χτεσινά σχόλια, ας ανοίξουμε μια παρένθεση στην προγραμματισμένη σειρά των κειμένων προκειμένου να πούμε δυο λόγια γι’ αυτή την -εν πολλοίς- άγνωστη φιγούρα που λέγεται Δημήτρης Χαλικιάς, η οποία (κατά την προσωπική μου άποψη) επηρέασε περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε τα οικονομικά πράγματα της χώρας.

Το βιογραφικό τού Δημήτρη Χαλικιά παρουσιάζει ενδιαφέρον και μάλλον θα προβληματίσει όσους επιχειρήσουν να τον “χρωματίσουν” πολιτικά. Επιγραμματικά: γεννήθηκε το 1925, τελείωσε την ΑΣΟΕΕ, στα 26 του διορίστηκε διευθυντής στο υπουργείο συντονισμού (είχε προσωπική σχέση με τον υπουργό Γεώργιο Καρτάλη, του οποίου ήταν και σύμβουλος), στα 29 του πήρε υποτροφία για να κάνει μεταπτυχιακές σπουδές οικονομικής ανάπτυξης στο Καίμπριτζ και στα 32 του τον κάλεσε ο Ζολώτας για να τον βάλει στην διεύθυνση οικονομικών μελετών της ΤτΕ.

Τράπεζα της Ελλάδος – 22. Ο Κοσκωτάς και η Τράπεζα Κρήτης

Νοέμβριος 1987: Ο Γιώργος Κοσκωτάς έχει μόλις αγοράσει την ΠΑΕ Ολυμπιακός από τον Σταύρο Νταϊφά και οι δυο άνδρες δίνουν τα χέρια.

Για τον Γιώργο Κοσκωτά και την Τράπεζα Κρήτης έχουν γραφτεί πολλά, η δε μυθολογία που αναπτύχθηκε γύρω από αυτό το θέμα (κυρίως για πολιτική προπαγάνδα και εκμετάλλευση) έχει αλλοιώσει την πραγματικότητα και, κατά συνέπεια, έχει δημιουργήσει εσφαλμένες εντυπώσεις στον κόσμο. Επειδή αυτό το ιστολόγιο αρνείται εκ πεποιθήσεως να μπει σε συνωμοσιολογικές συζητήσεις, υιοθετεί την αποδεδειγμένη και απλούστατη εκδοχή ότι στην Τράπεζα Κρήτης του Κοσκωτά δεν έγινε τίποτε περισσότερο από ό,τι έγινε πολλά χρόνια αργότερα στην Proton του Λαυρεντιάδη: εκμετάλλευση των αδυναμιών τού συστήματος και υπεξαίρεση των διαθεσίμων της τράπεζας προς εξυπηρέτηση των επιχειρηματικών σχεδίων του μεγάλου αφεντικού της.

Η ιστορία αρχίζει το 1979, όταν επί κυβερνήσεως Κων. Καραμανλή ο 25χρονος τότε Γιώργος Κοσκωτάς δραπετεύει από τις ΗΠΑ όπου καταζητείται για πλαστογραφία και έρχεται στην Ελλάδα για να διοριστεί διευθυντής συναλλάγματος στην Τράπεζα Κρήτης. Τρία χρόνια αργότερα, αγοράζει -με απροσδιόριστης προέλευσης χρήματα- την εκδοτική εταιρεία “Γραμμή” από τον Παύλο Μπακογιάννη και το 1984 δίνει ένα δισ. δραχμές και αγοράζει το 56% της Τράπεζας Κρήτης (στην πορεία, αγόρασε άλλο ένα 26% κι έφτασε στο 82%). Το 1986 επιχειρεί να αγοράσει και την Τράπεζα Κεντρικής Ελλάδος αλλά συναντά αντιδράσεις (κυρίως από τον τύπο) και η δουλειά χαλάει αλλά την επόμενη χρονιά αγοράζει από τον Σταύρο Νταϊφά την ΠΑΕ Ολυμπιακός.

Τράπεζα της Ελλάδος – 21. Το πρόγραμμα σταθερότητας 1985-1987

Το 1985 εκτυλισσόταν ως τραγωδία για την οικονομία με όλους τους μακροοικονομικούς δείκτες να χειροτερεύουν. Το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών έφτασε στο 10% του ΑΕΠ, ενώ μέχρι τότε κυμαινόταν σε -επίσης υψηλά- επίπεδα από 5% έως 6,4%. Το εμπορικό έλλειμμα διευρύνθηκε κι άλλο. Το ισοζύγιο πληρωμών επιδεινώθηκε. Η εισροή άδηλων πόρων (κυρίως εμβάσματα μεταναστών) μειώθηκε για έκτη συνεχόμενη χρονιά. Ο πληθωρισμός πήγαινε φουριόζος για 25%. Οι δανειακές ανάγκες του δημοσίου, από το πολύ υψηλό 15,6% επί του ΑΕΠ του 1984 αναμένονταν να ξεπεράσουν το 18%. Η πιστωτική επέκταση φαινόταν ότι θα ξεπερνούσε κατά 6 ή 7 μονάδες τον στόχο του 21,3%. Όσο για το χρέος, πήγαινε για εκτραχηλισμό: από τα σκάρτα 4,5 δισ. δολλάρια του 1978, θα άγγιζε τα 15 δισ. στο τέλος της χρονιάς.

Καθώς ήταν σαφές ότι η κατάσταση ήταν αδιέξοδη και η σύνταξη του προϋπολογισμού του 1986 θα καθίστατο άλυτος γρίφος, ο Ανδρέας Παπανδρέου πήρε την μεγάλη απόφαση να επισπεύσει τις εκλογές. Κι αφού τις κέρδισε άνετα (με το σύνθημα “για ακόμη καλύτερες μέρες”), προχώρησε σε πλήρη αναδιάρθρωση της οικονομικής του πολιτικής, εφαρμόζοντας ένα “πρόγραμμα σταθερότητας” διετούς διάρκειας, το οποίο ανακοινώθηκε στις 11/10/1985.

Τράπεζα της Ελλάδος – 20. Ένας “τσάρος” στο τιμόνι

1981: Ο Α.Παπανδρέου συγχαίρει τον Γ. Αρσένη επί τη αναλήψει των καθηκόντων του ως διοικητής της ΤτΕ. Στο φόντο, ο υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου και αργότερα διοικητής της Εθνικής Κτηματικής Ευάγ.Κουλουμπής.

Δυο μόλις μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Αρσένης έκανε την πρώτη του έκθεση σε μια κακή συγκυρία: μετά από πολύ καιρό, το 1981 ήταν η πρώτη χρονιά που το ΑΕΠ κατέγραψε μείωση, έστω και μικρή (-0,2%). Ταυτόχρονα, ο πληθωρισμός άγγιξε το 25% και το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών χτύπησε κόκκινο. Ο διοικητής κατηγόρησε τις προηγούμενες κυβερνήσεις (εμμέσως δε και τον προκάτοχό του) ότι επικέντρωσαν τις προσπάθειές τους στην εξουδετέρωση των συμπτωμάτων του πληθωρισμού αντί να καταπολεμήσουν τα αίτιά του και κάλεσε την κυβέρνηση του ΠαΣοΚ να ακολουθήσει συνεπή αντιπληθωριστική πολιτική. Και όμως, ο ίδιος ο Αρσένης ήταν που μέχρι πριν λίγο καιρό επέβλεπε το οικονομικό πρόγραμμα της νέας κυβέρνησης, βάσει του οποίου στα τέλη του 1981 χορηγήθηκαν τεράστιες αυξήσεις (35% κατά μέσο όρο) στους κατώτερους και χαμηλούς μισθούς, βάσει των περίφημων “διορθωτικών ποσών”, κάτι που οδήγησε σε άμεση εκρηκτική άνοδο του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών.

Στις 5 Ιουλίου 1982, ο Γεράσιμος Αρσένης ανέλαβε και το χαρτοφυλάκιο του υπουργείου εθνικής οικονομίας, συγκεντρώνοντας στο πρόσωπό του δυο ιδιότητες οι οποίες θεωρούνται ασυμβίβαστες στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Έτσι, σηματοδοτήθηκε η απόλυτη συμπόρευση της ΤτΕ με την κυβερνητική οικονομική πολιτική.

Τράπεζα της Ελλάδος – 18. Τα προβλήματα της μεταπολίτευσης

23/7/1974, ώρα 14.00′: Η δικτατορία έχει πέσει και ο “πρόεδρος της δημοκρατίας” στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης προεδρεύει σε σύσκεψη πολιτικών, προκειμένου να παραδώσει την εξουσία (*).

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα μετά την πτώση της χούντας, ο Καραμανλής έκανε σαφές ποιες δυο προσωπικότητες εμπιστευόταν περί την οικονομία. Επί κυβέρνησης εθνικής ενότητας, ο μεν Ξενοφών Ζολώτας ανέλαβε υπουργός συντονισμού, ο δε Παναγής Παπαληγούρας τοποθετήθηκε προσωρινός διοικητής τής ΤτΕ. Μετά τις εκλογές τής 17ης Νοεμβρίου 1974, ο Παπαληγούρας πήγε στο υπουργείο συντονισμού και ο Ζολώτας επέστρεψε στην γνωστή του θέση τού διοικητή της ΤτΕ.

Οι δυο άνδρες έτρεχαν και δεν έφταναν, προκειμένου να συμμαζέψουν τα ερείπια που είχε αφήσει πίσω της η χούντα. Στην πρώτη του έκθεση, ο Ζολώτας διαπιστώνει ότι “ο κρατικός προϋπολογισμός βαρύνεται με την κληρονομίαν της περιόδου της δικτατορίας, η οποία χαρακτηρίζεται από απρογραμμάτιστον διόγκωσιν των δημοσίων δαπανών, καταναλωτικών και επενδυτικών, προς κατευθύνσεις χαμηλής παραγωγικότητος”. Το συμπέρασμά του ήταν ότι η δικατατορία, έχοντας έλλειψη νομιμοποίησης, φρόντιζε να δίνει ρευστότητα για κατανάλωση και για χαμηλής απόδοσης επενδύσεις, προκαλώντας καταναλωτική ευμάρεια και αποσπώντας με τον τρόπο αυτό κοινωνική ανοχή.

Τράπεζα της Ελλάδος – 17. Το απριλιανό “οικονομικό θαύμα”

Μάιος 1973: Ο Νικόλαος Μακαρέζος ταξιδεύει στο Πεκίνο επί κεφαλής αποστολής βιομηχάνων και εμπόρων, προσπαθώντας να αναπτύξει οικονομική συνεργασία Ελλάδας-Κίνας. Εδώ με τον πρωθυπουργό Τσου Εν Λάι. (**)

Η δωδεκαετία Ζολώτα (1955-1967) χαρακτηρίστηκε από την εμμονή στην νομισματική σταθερότητα και στον έλεγχο του πληθωρισμού. Όμως, αυτή η δημοσιονομική πειθαρχία ανατράπηκε από την δικτατορία. Με προεξάρχοντα τον Νικόλαο Μακαρέζο, ο οποίος επαίρετο ως μέγας οικονομολόγος (*), η χούντα μετατόπισε το κέντρο βάρους στην μεγέθυνση της οικονομίας. Θέλοντας να δείξει γρήγορο και μετρήσιμο έργο, η κυβέρνηση των συνταγματαρχών αύξησε τις δημόσιες επενδύσεις και χαλάρωσε τους πιστωτικούς κανόνες. Η ΤτΕ κλήθηκε να παίξει έναν μάλλον αναδιανεμητικό ρόλο, γεγονός που δεν μπορούσε να δεχτεί ο Ζολώτας. Στις 7 Αυγούστου 1967 παραιτήθηκαν ο Ζολώτας και ο Β’ υποδιοικητής Γιάγκος Πεσμαζόγλου και το τιμόνι της τράπεζας ανέλαβε ο μέχρι τότε Α’ υποδιοικητής Δημήτριος Γαλάνης.

Η δικτατορία εξήγγειλε αμέσως το περίφημο Πενταετές Πρόγραμμα Οικονομικής Αναπτύξεως 1968-1972. Μέχρι το 1971, βοηθούμενο κυρίως από τις ευνοϊκές διεθνείς συγκυρίες, το πράγμα έδειχνε να δουλεύει, σημειώνοντας ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Μόνο που η ανάπτυξη γινόταν στρεβλά: ο πρωτογενής τομέας παρεμελείτο και μεγάλα κονδύλια διοχετεύονταν άκριτα, κυρίως στον τουρισμό και τις κατασκευές. Οι εμπορικές τράπεζες παροτρύνονταν από την κυβέρνηση να χρηματοδοτούν ακόμη και επιχειρηματικά σχέδια φτιαγμένα στο πόδι. Μέσα σε τέσσερα μόλις χρόνια, ο σχεδόν ανύπαρκτος πιστωτικός έλεγχος οδήγησε πολλούς κλάδους της οικονομίας στην υπερχρηματοδότηση και, κατ’ επέκταση στον υπερδανεισμό.

Τράπεζα της Ελλάδος – 16. Από το 1953 έως την χούντα

Από συνέλευση μετόχων της ΤτΕ. Στο μέσον ο διοικητής Ξενοφών Ζολώτας και αριστερά του οι υποδιοικητές Δημήτριος Γαλάνης (διαδέχθηκε τον Ζολώτα στις 7/8/1967) και Γιάγκος Πεσμαζόγλου.

Παρ’ ότι στην Ελλάδα η εικοσαετία 1950-1970 εκτυλίσσεται σε ένα ασταθές, μεταβαλλόμενο και αλλοπρόσαλλο πολιτικό περιβάλλον, η οικονομία εξελίσσεται μάλλον απροσδόκητα ομαλά και σε αναμενόμενα πλαίσια. Όπως λέγαμε χτες, οπωσδήποτε έπαιξαν τον ρόλο τους οι αποφάσεις του Μαρκεζίνη αλλά είναι γεγονός πως σημαντικώτερη ήταν η επίδραση του διεθνούς οικονομικού περιβάλλοντος. Ας εξετάσουμε λίγο πιο αναλυτικά αυτό το στοιχείο.

Το 1946, οι έλληνες εφοπλιστές παίρνουν από τις ΗΠΑ (με την εγγύηση του ελληνικού δημοσίου, φυσικά!) εκατό κομμάτια από τα πολύτιμα παιχνιδάκια που λέγονται Λίμπερτυ (*). Η αντιπολίτευση έβαλε και ξαναέβαλε τις φωνές, καταγγέλοντας την σκανδαλώδη κρατική στήριξη στους εφοπλιστές ενώ η ερειπωμένη χώρα προσπαθούσε να συνέλθει από τις καταστροφές της κατοχής και ενώ ο εμφύλιος βρισκόταν σε εξέλιξη. Ο ίδιος ο Ωνάσης υπολόγισε πως, παρ’ ότι το κράτος είχε εγγυηθεί την πληρωμή των Λίμπερτυ για 17 χρόνια, οι εφοπλιστές θα μπορούσαν να ξοφλήσουν το δάνειο σε λιγώτερο από μια τετραετία με τα κέρδη που έβγαλαν από δαύτα. Τί τα έκαναν αυτά τα κέρδη οι εφοπλιστές; Μα, αγόρασαν άλλα τριακόσια Λίμπερτυ! Έτσι, όταν στις αρχές της δεκαετίας του ’50 ξεσπάει ο τριετής πόλεμος της Κορέας, οι έλληνες πλοιοκτήτες τον μετατρέπουν με τα Λίμπερτύ τους σε χρυσωρυχείο για πάρτη τους (**).

Τράπεζα της Ελλάδος – 15. Η υπερυποτίμηση του 1953

Ο Σπύρος Μαρκεζίνης ενώ ετοιμάζεται να ανακοινώσει την υποτίμηση της δραχμής.

Με τον προϋπολογισμό να έχει εκτροχιασθεί ήδη από το πρώτο δίμηνο, το 1953 δεν προμηνυόταν ευχάριστο για την ελληνική οικονομία. Στην νέα αλλά πανίσχυρη κυβέρνηση Παπάγου (238 έδρες!), η οποία βγήκε από τις εκλογές της 16ης Νοεμβρίου 1952, ο φέρελπις Σπύρος Μαρκεζίνης ήταν τυπικά υπουργός συντονισμού αλλά ουσιαστικά έλεγχε όλα τα οικονομικά υπουργεία. Και μπορεί οι προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης να έγιναν από τον Παπάγο στην Βουλή την 17η Δεκεμβρίου, αλλά ο Μαρκεζίνης είχε δώσει από τις 6 του μηνός ραδιοφωνική συνέντευξη, όπου ανέλυε λεπτομερώς το οικονομικό πρόγραμμα της νέας κυβέρνησης.

Τράπεζα της Ελλάδος – 14. Από το 1946 στο 1953

Διανομή βοήθειας UNRRA σε χωριό της Ηπείρου.

Όταν στις 11 Φεβρουαρίου 1946 ο Βαρβαρέσος αποχώρησε οριστικά από την Τράπεζα της Ελλάδος, τον διαδέχτηκε ο επί μια δεκαετία αντιπρόεδρός του Γεώργιος Μαντζαβίνος, ο οποίος έμελλε να διοικήσει την τράπεζα τα επόμενα εννέα χρόνια. Χαρακτήρας χαμηλών τόνων, ο Μαντζαβίνος είχε μπολιαστεί με τις αρχές τού προκατόχου του, πλην όμως ποτέ δεν βρήκε την δύναμη να συγκρουστεί ανοιχτά με την πολιτική εξουσία. Έτσι, δέχτηκε αυτό που είχε κάνει τον Βαρβαρέσο να κλωτσήσει: την Νομισματική Επιτροπή (Ν.Ε.).

Η Ν.Ε. συστήθηκε στις 24 Ιανουαρίου 1946, με βάση την οικονομική συμφωνία του Λονδίνου και, παρ’ ότι είχε προσωρινό χαρακτήρα, η θητεία της ανανεωνόταν συνεχώς, έτσι ώστε διήρκεσε μέχρι το 1982. Υποτίθεται ότι ήταν μια εσωτερική υπηρεσία τής τράπεζας, η οποία είχε ως σκοπό τον συντονισμό τής νομισματικής πολιτικής. Όμως, σύντομα εξελίχθηκε σε κυβερνητικό όργανο ελέγχου της ΤτΕ, αφού πρόεδρός της ήταν ο υπουργός συντονισμού και μέλη της οι υπουργοί βιομηχανίας και εμπορίου, ο υφυπουργός συντονισμού, ένας πανεπιστημιακός καθηγητής με ειδίκευση στα οικονομικά και, φυσικά, ο διοικητής της ΤτΕ. Επίσης, η Ν.Ε. είχε και αλλοδαπά μέλη (τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια), βρεττανούς και πολιτειακούς, τα οποία μάλιστα πληρώνονταν από την τράπεζα.

Τράπεζα της Ελλάδος – 10. Η περίοδος της κατοχής

29/9/1916: Η κυβέρνηση “Εθνικής Αμύνης”. Στην πρώτη σειρά, η τριανδρία Παύλος Κουντουριώτης, Ελευθέριος Βενιζέλος και Παναγιώτης Δαγκλής. Με κόκκινο κύκλο σημαίνεται ο Μιλτιάδης Νεγρεπόντης.

Το ξέσπασμα του πολέμου δεν φάνηκε να δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην ελληνική οικονομία. Τα φαινόμενα πανικού ήσαν εξαιρετικά περιορισμένα και οι -αναμενόμενες- αναταράξεις που εμφανίστηκαν (κυρίως αύξηση κυκλοφορίας του νομίσματος), οφείλονταν στις αυξημένες δαπάνες του δημοσίου λόγω αλλαγής προσανατολισμού τής οικονομίας από ειρηνική σε πολεμική.

Λίγο πριν οι γερμανοί μπουν στην Αθήνα, ο Βαρβαρέσος φρόντισε να αδειάσει την Τράπεζα της Ελλάδος από τα αποθέματά της σε συνάλλαγμα και χρυσό (610.796,431 ουγγιές και σημειώστε αυτή την ποσότητα), μεταφέροντάς τα αρχικά στο Ηράκλειο. Από εκεί, ο θησαυρός ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια με το αγγλικό καταδρομικό Διδώ και κατόπιν, με άλλο αγγλικό πλοίο, έφτασε στο Ντέρμπαν της Νότιας Αφρικής για να καταλήξει σιδηροδρομικώς στην Πραιτώρια. Η διοίκηση της τράπεζας εγκαταστάθηκε προσωρινά στο Κέηπ Τάουν αλλά, τελικά, μεταφέρθηκε στο Λονδίνο, όπου εγκαταστάθηκε στις 22 Σεπτεμβρίου 1941.