Από τη Βαϊμάρη στη Μεταπολίτευση: Οι ιστορικές αναλογίες και η αναζήτηση του Ηγέτη

Αφίσα του Αλέξη Κυριτσόπουλου, για το δημοψήφισμα του 1974

του Κωστή Καρπόζηλου

Την προηγούμενη Κυριακή, 20 Ιουλίου 2014, Η Καθημερινή και Το Βήμα δημοσίευσαν το δελτίο Τύπου του Ιδρύματος «Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής» για την πτώση της δικτατορίας και τη μετάβαση της Ελλάδας στη δημοκρατία. Η προβεβλημένη τυπογραφικά δημοσίευση, όχι στριμωγμένη σε μονόστηλο, ξεχωρίζει, καθώς αποτελεί τη μοναδική ανακοίνωση που συνόδευσε τα αφιερωματικά κείμενα γύρω από τα γεγονότα της Κύπρου και την πολιτειακή μεταβολή. Η σημειολογία είναι σαφής: Μεταπολίτευση ίσον Καραμανλής. Η μορφή του πρωθυπουργού της κυβέρνησης εθνικής ενότητας κυριαρχεί. Στις φωτογραφίες και στις λεζάντες, στους τίτλους και στα κύρια άρθρα, η ανάλυση της ιστορικής μεταβολής διανθίζεται με υμνητικές αναφορές στον «παράκλητο των Ελλήνων» ή εικόνες βγαλμένες από τη γλώσσα των σχολικών εκθέσεων: κατά τον εκδότη του Βήματος Σταύρο Π. Ψυχάρη ο Καραμανλής «στέκεται [στο βάθρο της Ιστορίας] πλάι στον Ελευθέριο Βενιζέλο και του χαμογελά ανταγωνιστικά». Η σύγκληση των πάλαι ποτέ ανταγωνιστικών εκφραστών της παραδοσιακής Δεξιάς και του πάντα ανήσυχου, και μονίμως συντηρητικού, Κέντρου αντανακλά την ανάδυση ενός νέου τρόπου ανάγνωσης της Μεταπολίτευσης: η σύνθετη και κυρίως απρόβλεπτη μετάβαση στην Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία μετατρέπεται σε μια γραμμική αφήγηση γεγονότων στα οποία δεσπόζει η μορφή ενός ισχυρού άνδρα.

Συνεχές ρεύμα αυταρχισμού και εναλλασσόμενες αντιστάσεις

Έμιλ Νόλντε, “Χορός γύρω από το χρυσό μοσχάρι”, 1910

του Κωστή Καρπόζηλου

Το πρωί του Σαββάτου 6 Ιουλίου η κυβέρνηση εθνικής σωτηρίας ανακοίνωσε την πολιτική επιστράτευση των απεργών της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού. Κανείς δεν φάνηκε να εντυπωσιάζεται ιδιαίτερα, καθώς το Πρωτοδικείο Αθηνών είχε έγκαιρα προετοιμάσει το έδαφος για την κυβερνητική πρωτοβουλία, κρίνοντας την απεργία «παράνομη και καταχρηστική». Οι μονότονες ανακοινώσεις που ακολούθησαν την είδηση της επιστράτευσης μαρτυρούν την απουσία του στοιχείου της έκπληξης: η Νέα Δημοκρατία, επικαλούμενη τη σταθερότητα, επανέλαβε το δόγμα «η χώρα δεν μπορεί να είναι όμηρος συντεχνιών»· η Αριστερά και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις κατήγγειλαν τον «αυταρχικό κατήφορο της κυβέρνησης»· η Εκτελεστική Επιτροπή της ΓΕΝΟΠ-ΔΕΗ δήλωσε ότι «ο αγώνας […] πέτυχε και θα συνεχιστεί», ενώ ο πρόεδρος του Σωματείου Σπάρτακος ότι «ο αγώνας δεν καταστέλλεται», παρά το αναντίρρητο γεγονός ότι οι εργαζόμενοι επέστρεψαν στις δουλειές τους με το φύλλο πορείας στο χέρι, σχεδόν προτού καλά καλά απεργήσουν. Το αλάνθαστο κριτήριο της αγοραίας ειδησιογραφίας γρήγορα αντικατέστησε τις προφητείες για το «καταστρεπτικό μπλακ άουτ» με τις πραγματικές εκπλήξεις των ημερών: τη συντριβή της Βραζιλίας, την οριστική επιβεβαίωση της παρουσίας του Ρεθύμνιου κροκοδείλου και το διαζύγιο του Πέτρου Κωστόπουλου και της Τζένης Μπαλατσινού.

Το ανοιχτό λογισμικό του μίσους

«Το μεγάλο πείραμα». Πίνακας του Ιλία Γκλαζούνοφ (1990), εμπνευσμένο από τον αντισημιτικό μύθο των «Πρωτοκόλλων».

του Κωστή Καρπόζηλου

Τα «Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών»: Το μπεστ σέλερ του μίσους-3

Οι υπαίθριοι πάγκοι με τα βιβλία φιλοξενούν μια «στερεότυπη» συλλογή εκδόσεων, που εκκινεί από πρόχειρες ανατυπώσεις κλασικών λογοτεχνικών έργων και καταλήγει σε φιλοσοφικές πραγματείες με προτίμηση στις ζαρατούστρειες εντολές. Δύσκολα μπορεί να φανταστεί κανείς την εξαιρετική μελέτη του Δημήτρη Ψαρρά στη συλλογή αυτή. Αντίθετα, και δυστυχέστατα, το αντικείμενο της έρευνάς του, τα αντισημιτικά και αντιδραστικά Πρωτόκολλα είναι ένας γνώριμος τίτλος ανάμεσα στα βιβλία με τα φανταχτερά εξώφυλλα και το φτηνό χαρτί.