Κορνήλιος Καστοριάδης – Προϋποθέσεις της δημοκρατίας

Ο Rousseau, η εκπροσώπηση και ο κυρίαρχος – Stuart Mill, η αρχαία δημοκρατία και ο κύκλος της δημιουργίας: η δημοκρατία προϋποθέτει ενεργούς πολίτες· αυτή η ενεργός συμμετοχή είναι αποτέλεσμα της δημοκρατίας – Άλλες πλευρές της θέσμισης της δημοκρατίας: η δημιουργία ενός δημόσιου χώρου και ο από κοινού χειρισμός της βίας – Η δημοσιότητα της γνώσης – Η μόνιμη λειτουργία της πόλης ως υπόθεσης που αφορά τους πάντες έχει ως αποτέλεσμα η πόλις να είναι υπόθεση που αφορά τους πάντες – Η δημιουργία ενός ουσιαστικού δημόσιου χρόνου
Πριν προχωρήσουμε περισσότερο, […] θα ήθελα να σας διαβάσω μερικά αποσπάσματα από έναν κλασικό συγγραφέα – που σίγουρα θα αναγνωρίσετε.

Μόλις οι Πολίτες σταματήσουν να θέτουν σε προτεραιότητα το ενδιαφέρον να μετέχουν στα κοινά και προτιμήσουν να συνεισφέρουν με το πορτοφόλι τους παρά με την προσωπική παρουσία τους, το κράτος πλησιάζει ήδη στην καταστροφή του. Πρέπει να εκστρατεύσουν; Πληρώνουν στρατεύματα και κάθονται σπίτι τους. Πρέπει να πάνε στη συνέλευση; Διορίζουν βουλευτές και μένουν στο σπίτι τους. Λόγω οκνηρίας και οικονομικής ευχέρειας αποκτούν εντέλει στρατιώτες για να υποδουλώνουν την πατρίδα τους και βουλευτές για να την ξεπουλούν.

Η πολιτική ζωή στην Ελλάδα

Συχνά λέγεται ότι η Ελλάδα είναι «προβληματική», στην Ελλάδα «όλα γίνονται στον αέρα», «χωρίς προγραμματισμό», «χωρίς βάρος». Με τέτοιες διαπιστώσεις συμφωνούν πολλοί. Αλλά περιορίζονται συνήθως μόνο στις διαπιστώσεις. Γνωρίζω ότι η ελληνική κατάσταση σας απασχολεί βαθιά. Ποια είναι η ερμηνεία σας για όσα συμβαίνουν; Γιατί συμβαίνουν έτσι τα πράγματα στην Ελλάδα; Ποιες οι βαθύτερες αιτίες;

Πρώτον, δεν ξέρω. Δεύτερον, στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π.χ. 

Νομίζω ότι θα ενοχλήσει πολύ αυτή η διατύπωσή σας.

Κορνήλιος Καστοριάδης: Μια κοινωνία που παραπαίει

Η συνέντευξη αυτή του Κορνηλίου Καστοριάδη στον Marc Weitzmann δημοσιεύθηκε στο περιοδικό L’ autre journal αρ. 2, Μάρτιος του 1993 (σελ. 10-17).

Απόδοση στα ελληνικά: Κωνσταντίνα Καρακάλου

M.W.: Καταγγέλλετε από το 1979, με την ευκαιρία των «Νέων Φιλοσόφων», την άνοδο της χυδαιότητας, την απουσία του κριτικού πνεύματος, της αληθινής πολιτικής σκέψης. Λοιπόν, αυτές οι τάσεις είναι σήμερα πανταχού παρούσες…

Κορνήλιος Καστοριάδης: αρχαία ελληνική δημοκρατία και δουλεία

Του Μιχάλη Θεοδοσιάδη

Απόσπασμα από τη συλλογή διαλέξεων του Κορνήλιου Καστοριάδη Η Ελληνική Ιδιαιτερότητα (δεύτερος τόμος), εκδόσεις Κριτική, σ. 56-65.

Ας περάσουμε σε πιο σημαντικά ζητήματα που σχετίζονται με το ιδεολογικό πλαίσιο μέσα στο οποίο τοποθετείται στη νεότερη εποχή και ιδιαίτερα σήμερα το πρόβλημα της ελληνικής δημοκρατίας. Εδώ είμαστε υποχρεωμένοι να διαπιστώσουμε την τεράστια δυσκολία της πλειονότητας των συγγραφέων να αποφύγουν την άνευ όρων παράδοση η οποία τους καταδικάζει να επιλέξουν ανάμεσα στην Ελλάδα πρότυπο ή αντιπρότυπο.

Ή πάλι η Ελλάδα γίνεται απλό ιστορικό αντικείμενο, η μελέτη του οποίου δεν μας θέτει περισσότερα προβλήματα από τη μελέτη των Αρούντας της κεντρικής Αυστραλίας ή ακόμα, ας πούμε, των Ίνκας – ενώ, ας το επαναλάβω, η μελέτη αυτή είναι δυνατή επειδή ακριβώς τοποθετούμαστε σε αυτή την παράδοση που αρχίζει από την Ελλάδα. Και ανάλογα με τις σχολές, είτε η αιτιατική ερμηνεία εξαφανίζει τη σημασία, είτε πάλι η στρουκτουραλιστική προσέγγιση εξαφανίζει το ίδιο το ζήτημα της σημασίας.

Ή θα είσαστε ελεύθεροι ή θα είσαστε ήσυχοι. Και τα δύο μαζί δεν γίνονται

Σαν χθες γεννιέται ο μεγάλος στοχαστής, Κορνήλιος Καστοριάδης…

O Κορνήλιος Καστοριάδης γεννήθηκε στις 11 Μαρτίου 1922 στην Κωνσταντινούπολη και υπήρξε ένας φιλόσοφος που το έργο του μέσα από την διεπιστημονικότητα και την πολυεδρικότητα του κατάφερε να είναι οικουμενικό.

Κορνήλιος Καστοριάδης – Ποια Ευρώπη; Ποιες απειλές; Ποια υπεράσπιση;

«Ο άνθρωπος γεννιέται ελεύθερος και είναι παντού στα σίδερα» έγραψε ο Ρουσσώ.

Όχι, κανένας φυσικός νόμος ή θεϊκή βούληση δεν κάνει τον άνθρωπο να γεννιέται ελεύθερος (ή μη ελεύθερος).
Αν όμως είναι, πράγματι, σχεδόν παντού στα σίδερα, είναι γιατί γεννιέται ανάμεσα σε σίδερα πού είναι έτοιμα να τον υποδεχτούν —και πού τον κάνουν έτσι ώστε να μη ζητάει άλλο από το να τα δεχτεί.

Σίδερα κυρίως άυλα και που δεν είναι μόνο ούτε τόσο εκείνα πού σφυρηλατούνται από την κυριαρχία μιας ιδιαίτερης κοινωνικής ομάδας. Καμιά ομάδα δεν θα μπορούσε να διατηρήσει είκοσι τέσσερις ώρες την κυριαρχία της σε μια κοινωνία πού η μεγάλη της πλειονότητα δεν θα τη δεχόταν.

Η κυριαρχία αυτή είναι η κυριαρχία της εκάστοτε κατεστημένης θέσμισης:
του δεδομένου νόμου, των θεσμισμένων και κυρωμένων σημασιών και παραστάσεων.

Ο Καστοριάδης και η Ελλάδα που βιώνει ένα νέο 1922

Συνομιλία του Δημήτρη Ελέα με τον δημοσιογράφο Αλφόνσο Βιτάλη

Πως θα μπορούσε να προσεγγίσει την σημερινή κατάσταση στην Ελλάδα, ο μεγάλος διανοητής Κορνήλιος Καστοριάδης, είναι ένα κεντρικό ερώτημα που τέθηκε στην ενδιαφέρουσα συνομιλία με τον Δημήτρη Ελέα με αφορμή και το πρόσφατο βιβλίο του «Ιδιωτικός Κορνήλιος: Προσωπική Μαρτυρία για τον Καστοριάδη».

Αλφόνσος Βιτάλης (ΑΒ): Πες μας με συντομία πώς γνώρισες τον Καστοριάδη;

Δημήτρης Ελέας (ΔΕ): Από τα 16 περίπου άρχισα να διαβάζω Καστοριάδη. Οι εφημερίδες Τα Νέα, Το Βήμα, Ελευθεροτυπία μετέφραζαν συνεντεύξεις και δημοσίευαν κείμενα και αγόραζα βιβλία του. Του έστειλα ένα γράμμα στο Παρίσι στο οποίο και απάντησε –μιλάμε για το 1992– και αργότερα πήγα μαζί με ένα φιλικό ζευγάρι και τον συνάντησα, το 1996. Όταν του έγραψα για πρώτη φορά ήμουν μόλις δεκαοχτώ και κάτι. Και ο Καστοριάδης που ασκούσε τότε την ψυχανάλυση μου απάντησε. Κάτι που δείχνει και το μέγεθος του ανδρός.

Κορνήλιος Καστοριάδης, Κρίστοφερ Λας – Αντιπαλεύοντας την ιδιώτευση

Μετάφραση: Νίκος Μάλλιαρης

Ιγκνάτιεφ : Ίσως το πιο οδυνηρό τίμημα της νεοτερικότητας να είναι η απώλεια της κοινότητας και της γειτονιάς. Μέσα σε έναν κόσμο ξένων, μοιάζουμε να αποτραβιόμαστε όλο και περισσότερο στην οικογένεια και το σπίτι μας, στο λιμάνι μας μέσα σε έναν άκαρδο κόσμο[1]. Και παρ’ όλα αυτά, οι πιο παλιές από τις πολιτικές μας παραδόσεις μ ά ς τονίζουν ότι η αίσθηση της κοινότητας αποτελεί ανθρώπινη αναγκαιότητα, ότι δε μπορούμε πλήρως να καταστούμε ανθρώπινα όντα, αν δεν ανήκουμε ο ένας στον άλλο ως πολίτες και ως γείτονες. Δίχως μια ανάλογη δημόσια ζωή, ο εαυτός μας αρχίζει να συρρικνώνεται και να μετατρέπεται σε έναν κενό ιδιωτικό πυρήνα. Ποιες οι συνέπειες της νεοτερικότητας στη διαμόρφωση της ταυτότητάς μας; Γινόμαστε άραγε πιο εγωιστές, περισσότερο ανίκανοι να στρατευτούμε πολιτικά, πιο πρόθυμοι να κόψουμε τις γέφυρες με τους γείτονές μας; Κορνήλιε, πώς θα περιέγραφες εσύ την αλλαγή των δημόσιων ζωών μας;

Καστοριάδης : Για μένα, το πρόβλημα εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του ’50, με την κατάρρευση του εργατικού κινήματος και του επαναστατικού προτάγματος που είχε συνδεθεί με αυτό το κίνημα. Αναγκάστηκα να παρατηρήσω τότε μια αλλαγή στην καπιταλιστική κοινωνία, η οποία ήταν, την ίδια στιγμή, μια αλλαγή του τύπου ατόμων που παρήγαγε όλο και περισσότερο αυτή η κοινωνία. Αυτή η αλλαγή των ατόμων προήλθε από τη χρεοκοπία των παραδοσιακών οργανώσεων της εργατικής τάξης –συνδικάτα, κόμματα κ.λπ.-, ως αποτέλεσμα της αηδίας για αυτό που συνέβαινε, προήλθε όμως και από την ικανότητα του καπιταλισμού, αυτή την περίοδο, να προσφέρει ένα αυξανόμενο επίπεδο ζωής, με την είσοδό του στην περίοδο του καταναλωτισμού. Οι άνθρωποι γύριζαν την πλάτη, για να χρησιμοποιήσουμε αυτή την έκφραση, στα κοινά συμφέροντα, στις κοινές δραστηριότητες, στις δημόσιες δραστηριότητες –αρνούμενοι να αναλάβουν την ευθύνη. Στην πραγματικότητα περιχαρακώνονταν-αποσύρονταν σε ένα είδος «ιδιωτικής» ζωής, εντός εισαγωγικών, δηλαδή στην οικογένειά τους και ελάχιστες σχέσεις. Λέω «εντός εισαγωγικών», επειδή πρέπει να αποφύγουμε τις παρεξηγήσεις σε αυτό το σημείο

Ο Άνταμ Σμιθ, ο καταμερισμός της εργασίας και τα σχετικά με τον πλούτο των εθνών

Του Θανάση Μπαντέ

Στο βιβλίο του Άνταμ Σμιθ «Έρευνα για τη φύση και τις αιτίες του πλούτου των εθνών», η σπουδαιότητα που έχει για τον πλούτο της κοινωνίας ο καταμερισμός της εργασίας τίθεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο. Ο πλούτος της κοινωνίας δεν είναι τίποτε άλλο από την ταχύτητα και την έκταση της παραγωγής, αφού, αν η παραγωγή προσφέρει αφειδώς προϊόντα στην κοινωνία, δεν υπάρχει τίποτε πιο λογικό από το πέρασμα των προϊόντων αυτών στους πολίτες. Με άλλα λόγια, όσο μεγαλύτερος είναι ο όγκος των παραγόμενων προϊόντων, τόσο αυξημένος είναι και ο πλούτος της χώρας, άρα τόσο υψηλότερο και το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων – καταναλωτών αυτών των προϊόντων. Υπό αυτή την έννοια, οτιδήποτε συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγής (οι οικολογικές παρενέργειες δε λαμβάνονται υπόψη) είναι ευπρόσδεκτο, αφού θα δράσει οπωσδήποτε ευεργετικά. Εξάλλου, μόνο η ικανοποιητική παραγωγή θα ρίξει την τιμή κάθε προϊόντος, θα το κάνει δηλαδή προσιτό καταναλωτικά, αφού ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης είναι αμείλικτος. Όταν η ζήτηση ενός αγαθού δεν καλύπτεται από την προσφορά, οι τιμές αυξάνονται, καθώς οι καταναλωτές μπαίνουν σ’ ένα είδος άτυπου πλειστηριασμού προκειμένου να το αποκτήσουν, στον οποίο, αναγκαστικά, θα υπερισχύσουν αυτοί που δίνουν τα περισσότερα. Και βέβαια δε χρειάζονται ιδιαίτερες επεξηγήσεις για να γίνει αντιληπτό ότι η υπερπληθώρα ενός προϊόντος θα επιφέρει τα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα οδηγώντας την πώλησή του σε τιμές που καμιά φορά είναι χαμηλότερες από το ίδιο το κόστος. Το βέβαιο είναι ότι τα προϊόντα πρέπει να πωλούνται στις κανονικές τους τιμές, γεγονός που εξασφαλίζεται μόνο από την πετυχημένη ισορροπία ανάμεσα στην προσφορά και τη ζήτηση, ισορροπία, που, κατά το Σμιθ, μόνο η ελεύθερη λειτουργία της αγοράς μπορεί να εξασφαλίσει.

Κορνήλιος Καστοριάδης: «Εν ονόματι τίνος μιλούμε;»

«Εν ονόματι τίνος μιλούμε;». Σε ό,τι με αφορά, θα έλεγα ότι μιλώ εν ονόματί μου. Και δεν νομίζω ότι υπήρξε έστω και ένας άνθρωπος στην ιστορία που να μίλησε στο όνομα κάποιου άλλου από τον εαυτό του. Η πεποίθηση όμως αυτή, ότι μπορεί κανείς να μιλάει στο όνομα των άλλων, ή όλων, είναι η φενάκη η πιο διαδεδομένη ανάμεσα στους διανοούμενους και τους πολιτικούς.

Ο Ατταλί και ο Γκρομπάρ δεν μιλούν στο όνομα των πεινασμένων λαών αυτού του κόσμου. Μιλούν στο δικό τους όνομα και σύμφωνα με τις δικές τους απόψεις περί του τι θα έπρεπε να είναι – ίσως – οι απόψεις των λαών του Τρίτου Κόσμου.

Κορνήλιος Καστοριάδης – Η χριστιανική ηθική

Η φιλία και το έλεος

Οι αρχαιοελληνικές έννοιες και η διαστρέβλωσή τους από την χριστιανική ηθική

Θα έβλεπα δύο πολύ σημαντικά στοιχεία, που χαρακτηρίζουν τις διαπροσωπικές σχέσεις στην Ελλάδα και εκφράζονται με τις λέξεις φιλία και έλεος. Ας αρχίσουμε από την πρώτη. Ο Αριστοτέλης, ο οποίος είναι παραδόξως ο κατ’ εξοχήν φιλόσοφος της κλασικής πόλης, θα τη συζητήσει δια μακρών. Έχουμε συνηθίσει, μετά από τους Ρωμαίους, να μεταφράζουμε αυτή τη λέξη ως «amitié» («φιλική σχέση»), καθόλου δόκιμη απόδοση. Η φιλία προέρχεται από το ρήμα φιλώ, που σημαίνει αγαπώ. Όχι αγαπώ ερωτικά, αν και αυτό το νόημα είναι επίσης δυνατό.Η φιλία είναι το γένος, που σαν επιμέρους είδη του έχει τις διάφορες μορφές συναισθημάτων, που μπορούν να συνδέσουν τα άτομα. Και στην ελληνική πόλη, η φιλία έχει πολύ σημαντικές θεσμικές πτυχές. Βεβαίως, πρόκειται κυρίως για τη φιλική σχέση μεταξύ ανδρών, συχνά βάσει άτυπων πολιτικών συνδέσμων που ονομάζονται εταιρείαι, ενώ ο Πλάτων, όπως και ο Αριστοτέλης, θα πουν δικαίως, ότι η φιλία είναι κατ’ εξοχήν ο τύπος σχέσης, που μπορεί να ευδοκιμήσει και να αναπτυχθεί σε μια ελεύθερη κοινότητα και ότι μια τέτοια κοινότητα την προϋποθέτει.

Κορνήλιος Καστοριάδης – Σκέψεις πάνω στην “Ανάπτυξη” και την “Ορθολογικότητα”

Πίνακας του Γ. Μόραλη

” Στη χώρα απ’ όπου έρχομαι,
η γενιά των παππούδων μου δεν είχε ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για μακροπρόθεσμη σχεδιοποίηση, για εξωτερικότητες, για μετακίνηση των ηπείρων ή για διαστολή του σύμπαντος.

Όμως εξακολουθούσαν,
και στα γηρατειά τους ακόμη, να φυτεύουν ελιές και κυπαρίσσια, χωρίς να τους απασχολούν ζητήματα κόστους και απόδοσης. Ήξεραν ότι θα πεθάνουν, έσκαβαν όμως τη γη για τους επερχόμενους,
αλλά ίσως και για τη γη την ίδια.

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης για τα παράδοξα της σύγχρονης Ελλάδας και του κόσμου γενικότερα

Μια κοινωνία που παραπαίει – Κορνήλιος Καστοριάδης

Καταγγέλλατε από το 1979, με την ευκαιρία των «Νέων Φιλοσόφων», την άνοδο της χυδαιότητας, την απουσία του κριτικού πνεύματος, της αληθινής πολιτικής σκέψης. Λοιπόν, αυτές οι τάσεις είναι σήμερα πανταχού παρούσες…

ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΚΑΣΤΟΡΙΑΔΗΣ: Αυτό που συμβαίνει στη σφαίρα της διανόησης είναι σε μεγάλο βαθμό συνδεδεμένο με το συνολικό μετασχηματισμό των δυτικών κοινωνιών. Αυτό που εκπλήσσει περισσότερο, όταν συγκρίνει κανείς την παρούσα φάση με τις προηγούμενες φάσεις της ιστορίας αυτών των κοινωνιών, είναι η σχεδόν ολοκληρωτική εξαφάνιση της σύγκρουσης, είτε πρόκειται για οικονομικο-κοινωνική, είτε για πολιτική ή «ιδεολογική». Παρακολουθούμε τον θρίαμβο ενός φαντασιακού, του καπιταλιστικού φαντασιακού —«φιλελεύθερου»— και τη σχεδόν εξαφάνιση της άλλης μεγάλης φαντασιακής σημασίας της σύγχρονης εποχής, του προτάγματος της ατομικής και συλλογικής αυτονομίας.

Κορνήλιος Καστοριάδης: Η «Ορθολογικότητα» του καπιταλισμού

Στο βιβλίο «Η ορθολογικότητα του καπιταλισμού» του Έλληνα διανοητή Κορνήλιου Καστοριάδη, περιέχονται κείμενα και δοκίμια που αφορούν την εξέλιξη του σύγχρονου καπιταλισμού, και τις επιπτώσεις του στον άνθρωπο. Το βιβλίο εκδόθηκε τον Σεπτέμβρη του 1997. Σχεδόν δεκαπέντε χρόνια μετά, οι τοποθετήσεις του Καστοριάδη πάνω στην σύγχρονη Δυτική κοινωνία και το Νεοφιλελευθερισμό, εξακολουθούν να μας εμπνέουν.

Πρόκειται για ένα σχετικά μικρό βιβλίο, ωστόσο, όμως, πλούσιο σε περιεχόμενο. Με την βοήθεια του Max Weber, ο Έλληνας διανοητής επιχειρεί να διαυγάσει τις σύγχρονες, Δυτικές, καπιταλιστικές κοινωνίες όχι μόνο κάτω από την αυστηρή οικονομική της πτυχή. Όπως και η πρώτη περίοδος της Σχολής της Φρανκφούρτης (βλ Max Horkheimer, Theodor Adorno και Herbert Marcuse), ο Καστοριάδης μας προτρέπει να δούμε τον καπιταλισμό όχι μόνο σαν ένα προβληματικό σύστημα οικονομικών σχέσεων, αλλά, και σαν κοινωνικό και αξιακό μοντέλο.

Κορνήλιος Καστοριάδης: Δημοκρατία δίχως συμμετοχή πολιτών

“…η Δημοκρατία είναι ένα ζήτημα που ξεπερνάει την πολιτική προτιμώ να μιλώ για άμεση Δημοκρατία. Είναι προφανές ότι, αν οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη δημόσια ζωή, δε μπορεί να γίνει τίποτε. Δεν αρκεί όμως να επαναλαμβάνουμε: συμμετοχή, συμμετοχή. Το ερώτημα είναι: και γιατί, διάβολε, να συμμετέχουν οι πολίτες; Υπάρχουν σίγουρα λόγοι που δε συμμετέχουν σήμερα.”

Κορνήλιος Καστοριάδης: “Ακυβέρνητη Κοινωνία”
Συνεντεύξεις και Συζητήσεις 1974-1997 – Εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2010

Cornelius Castoriadis – “A Society Adrift“
Interviews and Debates, 1974-1997 – Fordham University Press, New York, 2010
———————————————

 

Η ιντελιγκέντσια της κρίσης

Βυθιζόμενοι στην κρίση βλέπουμε ευκρινέστερα διανοητικές λειτουργίες και κοινωνικούς μηχανισμούς που λίγο νωρίτερα ελάνθαναν μισοκρυμμένα απ’ το βλέμμα μας, ή δεν τους αναγνωρίζαμε όπως τους άξιζε. Ας πούμε, η λειτουργία του πολιτισμού και της κουλτούρας μες στο πολιτικό-κοινωνικό ολοκλήρωμα, και η θέση των διανοουμένων. Συνηθίζαμε να λέμε και προ κρίσεως για την απουσία των διανοουμένων από τον δημόσιο βίο· αλλά τώρα, ακούγονται πιο βαριές κουβέντες: μιλούν για προδοσία των διανοουμένων, όπως έθεσε το ζήτημα πρώτος στη δεκαετία του 1920 ο Ζυλιέν Μπεντά. Ωστόσο από το 1920 έχει περάσει ένας αιώνας ― στη διάρκεια αυτή άλλαξαν πολλά.

Το ποτάμι πήγε και ήρθε σε πολλές κοίτες. Οι διανοούμενοι βρέθηκαν στην πρωτοπορία, ήδη από τον 19ο αιώνα, από τη Γαλλική Επανάσταση έως τα ιστορικά ρήγματα του 1848 και των εθνικοαπελευθρωτικών και δημοκρατικών κατακτήσεων· αποσύρθηκαν «προδίδοντας» τους εξουσιαζόμενους και τις μάζες, ξαναβρέθηκαν στην πρώτη γραμμή στη Ρωσία και στην Ευρώπη σαν καλλιτεχνική πρωτοπορία, σαρώθηκαν απ’ τους πολέμους και τους ολοκληρωτισμούς, ξαναπρόβαλαν μεταπολεμικά, με φωτεινότερη περίοδο τη δεκαετία του 1960.

Η πολιτική ζωή στην Ελλάδα, κατά Κορνήλιο Καστοριάδη

Μια συνέντευξη που παραχώρησε ο Κορνήλιοs Καστοριάδηs 

Ερώτηση Δημοσιογράφου: Συχνά λέγεται ότι η Ελλάδα είναι «προβληματική», στην Ελλάδα «όλα γίνονται στον αέρα», «χωρίς προγραμματισμό», «χωρίς βάρος». Με τέτοιες διαπιστώσεις συμφωνούν πολλοί. Αλλά περιορίζονται συνήθως μόνο στις διαπιστώσεις. Γνωρίζω ότι η ελληνική κατάσταση σας απασχολεί βαθιά. Ποια είναι η ερμηνεία σας για όσα συμβαίνουν; Γιατί συμβαίνουν έτσι τα πράγματα στην Ελλάδα; Ποιες οι βαθύτερες αιτίες;

Καστοριάδης:  Πρώτον, δεν ξέρω. Δεύτερον, στο μέτρο που μπορώ να ξέρω κάτι, είναι ότι η πολιτική ζωή του ελληνικού λαού τελειώνει περίπου το 404 π.χ.