O αριστερός Γκοτζίλα ως αντιδραστική πολιτική θέση για τον Ιστορικό χρόνο

Η μόνη δικαίωση στην ουσία της ψήφισης του μνημονίου από τον Σύριζα,  η οποία είναι ακόμα αδιάβλητη από τη γελοιότητα και την πλήρη απαξίωση, είναι ότι αν δεν έκανε αυτή την “επώδυνη και αποτέλεσμα στυγνού εκβιασμού” επιλογή, η εναλλακτική οδός που θα έπαιρνε η ιστορία της Ελλάδας θα ήταν πάρα πολύ χειρότερη ως ένας απερίγραπτος εφιάλτης. Δεν θα μπω στην προσπάθεια να αντικρούσω με οικονομικά, πολιτικά και λογικά επιχειρήματα αυτή τη θέση αλλά θα προσπαθήσω να αναδείξω πόσο βαθιά αντιδραστική και θρησκευτική, με τη χειρότερη έννοια, είναι αυτή η θέση.

Ειδικά απέναντι στην Ιστορική έννοια του χρόνου ως μέλλον εντός του παρόντος, που είναι μια βασική διάσταση ιστορικής νομιμοποίησης για οτιδήποτε έχει υπάρξει όχι μόνο ως αριστερό αλλά ως ιστορία της ελευθερίας, της αυτονομίας και της δημοκρατίας.

Yπάρχει κάτι κατ’άρχάς βαθιά αντιδραστικό να θεωρείς την πραγματικότητα ένα αναγκαστικό λιγότερο κακό από μια φανταστική περισσότερο κακή “πραγματικότητα”, η οποία όμως παραμένει πάντα μη υπαρκτή ως μη παρούσα.

Κορνήλιος Καστοριάδης: Οι διανοούμενοι και η ιστορία

Παλαιά φιλοσοφική συνήθεια: Είμαι υποχρεωμένος να σταματήσω κατ’  αρχάς στους όρους με τούς όποιους τίθεται το πρόβλημα. Ιστορία. Μ’ αυτή τη λέξη δεν εννοώ μόνο την ιστορία που έχει γίνει, αλλά και την ιστορία που γίνεται, όπως και την ιστορία που απομένει να γίνει. Αυτή ή ιστορία είναι, ουσιαστικά, δημιουργία —δημιουργία και καταστροφή. Δημιουργία σημαίνει κάτι το εντελώς άλλο από την αντικειμενική απροσδιοριστία ή την υποκειμενική αδυναμία πρό­βλεψης των γεγονότων και της εξέλιξης της ιστορίας. Θα ήταν γε­λοίο αν λέγαμε ότι ή εμφάνιση της τραγωδίας ήταν απρόβλεπτη, και ανόητο αν βλέπαμε τα Κατά Ματθαίον Πάθη ως μια συνέπεια της απροσδιοριστίας της ιστορίας. Η ιστορία είναι ο χώρος όπου το ανθρώπινο ον δημιουργεί οντολογικές μορφές — οι δε ιστορία και κοινωνία είναι οι πρώτες από αυτές τις μορφές.

Το παρακάτω κείμενο βρίσκεται στο βιβλίο “Ο θρυμματισμένος κόσμος” που κυκλοφόρησε το 1999 από τις εκδόσεις Ύψιλον. Σαν σήμερα έφυγε από τη ζωή ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης, στις 26 Δεκεμβρίου του 1997.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟ

Η βασική αυταπάτη του οικονομικού φιλελευθερισμού είναι ότι πιστεύει ότι αν βάλεις τους ανθρώπους να φτιάξουν μια ομάδα, μια κοινωνία, και αυτή αφεθεί ελεύθερη,  θα δημιουργήσει οικονομικούς θεσμούς που θα βασίζονται στη ελευθερία συναλλαγών και στην οικιοθελή ανταλλαγή. Σύμφωνα με αυτή τη βασική αφήγηση για την κοινωνία και την ιστορία της, η κοινωνία θα δημιουργήσει πλούτο που θα κατανέμεται με βάση τη συμμετοχή και τη προσφορά του καθένα στη παραγωγή και με βάση τις αξίες που θα δίνει η αγορά σε κάθε παραγόμενο προϊόν και υπηρεσία με βάση τη προσφορά και ζήτηση, που τελεολογικά σχετίζονται με τις ανάγκες των ανθρώπων. Θεωρείται δε ότι το κράτος και οι μηχανισμοί του έρχονται μετά στην ιστορική εξέλιξη για να δημιουργήσουν μια τάξη γραφειοκρατών που “εκμεταλλεύεται” και καταπιέζει τους παραγωγούς κυρίως μέσα από τους φόρους .

Οι τέσσερις λέξεις *

Του Κορνήλιου Καστοριάδη

1. Φαντασία

Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Τι είναι αυτό που μας διαφοροποιεί από τα ζώα; Επαναλαμβάνουν, εδώ και αιώνες, ότι είναι ο ορθός λόγος. Αρκεί όμως να προσέξουμε τη συμπεριφορά των άλλων γύρω μας αλλά και τη δική μας, για να αντιληφθούμε ότι αυτό δεν αληθεύει. Οι ατομικές και οι συλλογικές συμπεριφορές πολύ συχνά είναι παράλογες. Τα ζώα είναι πιο “λογικά” από εμάς· δεν σκοντάφτουν, δεν τρώνε δηλητηριώδη μανιτάρια, κάνουν αυτό που πρέπει, για να συντηρηθούν και να αναπαραχθούν. Ποιο είναι το ίδιον του ανθρώπου; Είναι το πάθος και οι επιθυμίες; Ναι, πράγματι. Τα ζώα από ό,τι μπορούμε να ξέρουμε δεν έχουν πάθη ούτε πραγματικές επιθυμίες τα ζώα έχουν ένστικτα. Τι όμως συνιστά την ιδιαιτερότητα του πάθους και των επιθυμιών; Είναι ακριβώς το γεγονός ότι το πάθος και οι επιθυμίες -ο έρωτας, η δόξα, το κάλλος, η εξουσία, ο πλούτος- δεν είναι «φυσικά» αλλά φαντασιακά αντικείμενα.

Ιησούς αγανακτισμένος

Αν κυκλοφορούσε στον κόσμο σήμερα, σίγουρα θα βρισκόταν σε κάποια πλατεία, κάπου ανάμεσα στον αλλόφρονα κόσμο, και θα προσπαθούσε να ξεσηκώσει τις ψυχές των ανθρώπων, για να τινάξουν από πάνω τους όλη τη σκουριά. Οι σημερινοί άνθρωποι όμως δε θα στέκονταν να τον ακούσουν.  Δεν έχουν χρόνο άλλωστε για τέτοια. Ο χρόνος είναι χρήμα και οτιδήποτε δεν έχει χρήμα σπαταλά το χρόνο τους.

Ο Ιησούς στα χρόνια της πρώιμης παγκοσμιοποίησης (βλ. αχανής και πολυεθνική ρωμαϊκή αυτοκρατορία), τότε που ο κόσμος είχε ακόμη χρόνο για τέτοια, εγκαλούσε τους ψωροπερήφανους για την εγωπαθή σιγουριά τους πως όλα τα ξέρουν και τα κάνουν καλά και συνέτρωγε με τους αυτογνώστες αμαρτωλούς, με τελώνες, με ψαράδες,με πορτοφολάδες και με πόρνες.

Κορνήλιος Καστοριάδης – Σκέψεις πάνω στην “Ανάπτυξη” και την “Ορθολογικότητα”

Πίνακας του Γ. Μόραλη

” Στη χώρα απ’ όπου έρχομαι,
η γενιά των παππούδων μου δεν είχε ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για μακροπρόθεσμη σχεδιοποίηση, για εξωτερικότητες, για μετακίνηση των ηπείρων ή για διαστολή του σύμπαντος.

Όμως εξακολουθούσαν,
και στα γηρατειά τους ακόμη, να φυτεύουν ελιές και κυπαρίσσια, χωρίς να τους απασχολούν ζητήματα κόστους και απόδοσης. Ήξεραν ότι θα πεθάνουν, έσκαβαν όμως τη γη για τους επερχόμενους,
αλλά ίσως και για τη γη την ίδια.

Καστοριάδης: Λόμπι και Χόμπι

Οι νέοι ζουν σε μια κοινωνία όπου όλες οι «αξίες» έχουν αντικατασταθεί από το «βιοτικό επίπεδο».

Ούτε θρησκεία, ούτε ιδέες, ούτε αλληλεγγύη.

(Καστοριάδης, δεκαετία του ’80)

Τίθεται το ερώτημα αν μπορούν ακόμα οι δυτικές κοινωνίες να κατασκευάσουν το είδος εκείνο του ατόμου που είναι απαραίτητο για τη συνέχιση της λειτουργίας τους.

Ραφαηλίδης : Ποιός μπορεί στ’ αλήθεια να πλουτίσει;

Εκμετάλλευση ετυμολογικά σημαίνει «βγάλσιμο του μετάλλου» (απ’ το μετάλλευμα που το περιέχει και που υπάρχει σε φυσική κατάσταση). Η συναρπαστική λογική της γλώσσας αποκαλύπτει όλο το εύρος και όλο το βάθος αυτής της τρομερής λέξης, γύρω από την οποία περιστρέφονται όλοι οι κοινωνικοί αγώνες από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Αν μάλιστα πάρουμε υπόψη πως το πιο σπάνιο και συνεπώς πολύτιμο μέταλλο που υπάρχει στη φύση είναι ο χρυσός, τότε ο εκμεταλλευόμενος θα μπορούσε να είναι κάτι σαν… χρυσωρυχείο. Πράγματι, για να ‘χεις χρυσό σε ράβδους ή σε νόμισμα δεν είναι ανάγκη να ‘σαι χρυσορύχος, αρκεί να ’σαι εκμεταλλευτής.

Η «διαλεκτική του κυρίου-και-του-δούλου» από τον Χέγκελ στον Νίτσε

Του Φώτη Τερζάκη

Ο ΝΙΤΣΕ ΔΕΝ είναι εύκολος φιλόσοφος. Οι σπάνιες λογοτεχνικές αρετές της πρόζας του, στις οποίες χρωστάει τη μεγάλη του δημοτικότητα ως συγγραφέας, είναι εκείνο ακριβώς που φορτίζει την κατανόησή του με ανεξάλειπτη πολυσημία κάνοντάς την μιαν αβέβαιη περιπέτεια και απαιτεί δεινές ερμηνευτικές δεξιότητες από τον μελετητή του. Γι’ αυτό και οι παρανοήσεις που μια μεταθανάτια μοίρα τού επιφύλαξε τον έχουν πλήξει περισσότερο από κάθε άλλον φιλόσοφο στην ιστορία. Δεν είναι βεβαίως το θέμα να υπερασπιστούμε έναν «καθαρό» Νίτσε, διότι κανένας φιλόσοφος δεν είναι «καθαρός», αν με αυτό εννοούμε απαλλαγμένος από αμφισημία. Το θέμα είναι να πάμε κόντρα στη μόδα να χρησιμοποιείται ο Νίτσε προς συνηγορία των απόψεων του (σχεδόν) οποιουδήποτε, και αυτό μπορούμε να το κάνουμε μόνο με έναν τρόπο: φωτίζοντας τη σκέψη του και τις συχνά αινιγματικές ––και σχεδόν πάντοτε προκλητικές–– διατυπώσεις του μέσ’ από την ανασύσταση του συμφραζομένου εκείνου το οποίο είναι από τη φύση του πολύ λιγότερο διφορούμενο, και ως εκ τούτου μπορεί να νοηματοδοτήσει με ασφάλεια πολλά διαμφισβητούμενα σημεία: δηλαδή, το ιστορικό περιβάλλον με το οποίο συνομιλεί και τη φιλοσοφική παράδοση με την οποία, ρητά ή υπόρρητα, διαλέγεται η σκέψη του.

Χάμπερμας και Έκο στην Αθήνα για το Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας

Στην ιδιαίτερη σημασία που έχει η διοργάνωση του Παγκόσμιου Συνεδρίου Φιλοσοφίας για πρώτη φορά στην Ελλάδα, αναφέρθηκε ο πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής, καθηγητής Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κωνσταντίνος Βουδούρης, σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε ενόψει της έναρξης των εργασιών του συνεδρίου στις 4 Αυγούστου.

Ο κ. Βουδούρης τόνισε ότι η πραγματοποίηση του συνεδρίου στην Ελλάδα αλλά και το θέμα του «Η φιλοσοφία ως έρευνα και τρόπος ζωής» αποτέλεσαν πόλο έλξης για τους διακεκριμένους επιστήμονες του κλάδου της φιλοσοφίας που θα δώσουν το «παρών» αλλά και για επιστήμονες από χώρες της Ασίας, όπου η φιλοσοφική θεώρηση διαφέρει σε πολλά σημεία από τη φιλοσοφία της Δύσης. «Επικοινώνησε μαζί μου ένας Κινέζος συνάδελφος για να μου πει πόσο τον έχει συγκινήσει το θέμα του συνεδρίου» ανέφερε χαρακτηριστικά.

Κορνήλιος Kαστοριάδης : Η άνοδος της ασημαντότητας

Το βιβλίο του Κορνήλιου Καστοριάδη «Η άνοδος της ασημαντότητας» εκδόθηκε τον Ιούλιο του 1995 και αποτελεί μια συλλογή από κείμενα του, με το στοχασμό του για τη σύγχρονη πραγματικότητα, την κοινωνία και την πολιτική. Μονάχα κάποια από τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται είναι η κρίση των δυτικών κοινωνιών, τα κινήματα της δεκαετίας του εξήντα, η αποσάθρωση της δύσης, η άνοδος της ασημαντότητας, το κενό της εποχής, η δημοκρατία ως διαδικασία και ως καθεστώς.Ζούμε σε μια εποχή που όλοι μας – ή τουλάχιστον θα έπρεπε όλοι – αναζητούμε απαντήσεις στα αδιέξοδα. Ο Καστοριάδης, αρκετά χρόνια πριν, ανέλυε τα σημερινά μας προβλήματα.  Το συγκεκριμένο βιβλίο περιλαμβάνει απίστευτα προφητικές και επίκαιρες αναλύσεις για όσα βιώνουμε. Είναι ένα βιβλίο που αξίζει να μελετηθεί, σας παροτρύνω να το αναζητήσετε…

Παραθέτουμε δύο από τα αποσπάσματα :

Bία και Kοινωνική Δικαιοσύνη

Το καλό και το κακό στην κινέζικη φιλοσοφία αναπαρίστανται με το γιν και το γιαν. Το ένα αποτελεί όχι μόνο αντίθεση αλλά και αιτία ύπαρξης του άλλου.

Στη Δύση, οι φιλόσοφοι προσπαθούν ανά τους αιώνες να καταλήξουν στο αν ο άνθρωπος είναι φύσει καλός ή κακός. Ίσως όμως, όπως το γιν και το γιαν ενυπάρχουν το ένα στο άλλο, έτσι και ο άνθρωπος δε μπορεί να είναι αμιγώς καλός ή αμιγώς κακός. Δεν είμαστε μονοδιάστατοι αλλά συγκερασμός πολλών πραγμάτων. Η ψυχολογία υποστηρίζει πως ό,τι είμαστε είναι αλληλεπίδραση γονιδίων και περιβάλλοντος. Εφόσον λοιπόν το περιβάλλον είναι καταλυτικός παράγοντας στην ανάδειξη ενός ατόμου σε καλό ή κακό και στη μετατροπή από το δυνάμει στο ενεργεία είναι, καθώς μεταφερόμαστε στο πεδίο της κοινωνικής φιλοσοφίας θα διερευνήσουμε φιλοσοφικές προσεγγίσεις ως προς αυτό. Oρισμένες στηρίχτηκαν είτε στην έμφυτη καλοσύνη του ανθρώπου ενώ άλλες στην έμφυτη κακία του. Θα δούμε επίσης, πως η κοινωνία όταν γίνεται εχθρική, τα μέλη της εύκολα μπορούν να προσφύγουν στη βία.

ΓΙΟΥΡΓΚΕΝ ΧΑΜΠΕΡΜΑΣ: «ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΘΥΜΙΖΟΥΝ ΟΨΙΜΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΤΗΣ ΒΑΪΜΑΡΗΣ»

“Μόνο μία Ευρώπη ενωμένη σε πολιτικό επίπεδο και με επαρκή οικονομική ευρωστία, μπορεί να δαμάσει τον ξέφρενο οικονομικό καπιταλισμό”, τονίζει σε αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε ο Γιούργκεν Χάμπερμας στην “Εφημερίδα των Συντακτών”, λίγες μέρες πριν την έλευσή του στην Αθήνα, για το Παγκόσμιο Συνέδριο Φιλοσοφίας (4-10 Αυγούστου).

Αναφορικά με τη σημερινή οικονομική κρίση, επισημαίνει πως “στην περίπτωση που η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας ήταν αποτέλεσμα μίας πολιτικής ρύθμισης, οι ανεξέλεγκτες χρηματοπιστωτικές αγορές θα μπορούσαν να τεθούν ξανά υπό πολιτικό έλεγχο”.

Κορνήλιος Καστοριάδης: Η «Ορθολογικότητα» του καπιταλισμού

Στο βιβλίο «Η ορθολογικότητα του καπιταλισμού» του Έλληνα διανοητή Κορνήλιου Καστοριάδη, περιέχονται κείμενα και δοκίμια που αφορούν την εξέλιξη του σύγχρονου καπιταλισμού, και τις επιπτώσεις του στον άνθρωπο. Το βιβλίο εκδόθηκε τον Σεπτέμβρη του 1997. Σχεδόν δεκαπέντε χρόνια μετά, οι τοποθετήσεις του Καστοριάδη πάνω στην σύγχρονη Δυτική κοινωνία και το Νεοφιλελευθερισμό, εξακολουθούν να μας εμπνέουν.

Πρόκειται για ένα σχετικά μικρό βιβλίο, ωστόσο, όμως, πλούσιο σε περιεχόμενο. Με την βοήθεια του Max Weber, ο Έλληνας διανοητής επιχειρεί να διαυγάσει τις σύγχρονες, Δυτικές, καπιταλιστικές κοινωνίες όχι μόνο κάτω από την αυστηρή οικονομική της πτυχή. Όπως και η πρώτη περίοδος της Σχολής της Φρανκφούρτης (βλ Max Horkheimer, Theodor Adorno και Herbert Marcuse), ο Καστοριάδης μας προτρέπει να δούμε τον καπιταλισμό όχι μόνο σαν ένα προβληματικό σύστημα οικονομικών σχέσεων, αλλά, και σαν κοινωνικό και αξιακό μοντέλο.

Η ψευδαίσθηση της ελεύθερης βούλησης

Του Κωνσταντίνου Σαπαρδάνη

Από πού προέρχονται οι σκέψεις; Είμαστε στ’ αλήθεια οι συγγραφείς τους ή μόνο οι παραλήπτες προηχογραφημένων μηνυμάτων;

Με αυτά τα ερωτήματα καταπιάνεται ο Sam Harris στο αμετάφραστο στα ελληνικά «Free Will», ένα μικρό αλλά ‘ενοχλητικό’ βιβλίο, και τις σκέψεις του θα προσπαθήσω να μεταφέρω εδώ.

Η ελεύθερη βούληση είναι αυταπάτη. Σκέψεις και προθέσεις προκύπτουν από παρασκηνιακές αιτίες τις οποίες δεν γνωρίζουμε και δεν ελέγχουμε. Οι σκέψεις μας είτε είναι καθορισμένες από προϋπάρχουσες φυσικές αιτίες για τις οποίες δεν είμαστε υπεύθυνοι είτε αποτέλεσμα τυχαίων μεταβλητών τις οποίες δεν επιλέξαμε. Νευρώνες και εγκεφαλικά κύτταρα συνωμοτούν και κινούν τα νήματα της ύπαρξής μας κάθε στιγμή.

Μάζα και αλήθεια, χειραγώγηση και παιδεία

Του Νικόλαου Σιάμου

Η πλειονότητα των μελών των σύγχρονων καταναλωτικών κοινωνιών, από τη στιγμή που εκχώρησε σε τρίτους το δικαίωμά της να μετέχει της αρχής, επόμενο ήταν να μεταβληθεί σε μάζα. Σ’ ένα, δηλαδή, ανομοιογενές ως προς τη σύνθεσή του ανθρωποσύνολο, το οποίο διακατέχεται από ακατανίκητη ορμή προς οτιδήποτε ερεθίζει τα πλέον πρωτόγονα εκ των ενστίκτων του και ικανοποιεί τις ταπεινότερες των επιθυμιών του.

Έλκεται από την ευτέλεια, καθηλώνεται από τη χυδαιότητα, τέρπεται από τις ύβρεις, παθιάζεται με τις εξελισσόμενες επί της οθόνης λεπτομέρειες της ερωτικής συμπεριφοράς άσημων και διάσημων, καταναλώνει ό,τι γαργαλιστικό βίαιο και ποταπό συμβαίνει στην κρεβατοκάμαρα του καλλιτέχνη, στο γραφείο του πολιτικού, στην οικογένεια του γείτονα, στον κόσμο· με διάθεση, που λίγο απέχει από το να χαρακτηριστεί παθολογική. Κι όλα αυτά δια της κλειδαρότρυπας. την οποία στη συγκεκριμένη περίπτωση υποκαθιστά η Τηλεόραση.

Κορνήλιος Καστοριάδης: Δημοκρατία δίχως συμμετοχή πολιτών

“…η Δημοκρατία είναι ένα ζήτημα που ξεπερνάει την πολιτική προτιμώ να μιλώ για άμεση Δημοκρατία. Είναι προφανές ότι, αν οι πολίτες δεν συμμετέχουν στη δημόσια ζωή, δε μπορεί να γίνει τίποτε. Δεν αρκεί όμως να επαναλαμβάνουμε: συμμετοχή, συμμετοχή. Το ερώτημα είναι: και γιατί, διάβολε, να συμμετέχουν οι πολίτες; Υπάρχουν σίγουρα λόγοι που δε συμμετέχουν σήμερα.”

Κορνήλιος Καστοριάδης: “Ακυβέρνητη Κοινωνία”
Συνεντεύξεις και Συζητήσεις 1974-1997 – Εκδόσεις Ευρασία, Αθήνα 2010

Cornelius Castoriadis – “A Society Adrift“
Interviews and Debates, 1974-1997 – Fordham University Press, New York, 2010
———————————————

 

”H έννοια της αξιοπρέπειας” στη σκέψη του Παναγιώτη Κονδύλη

H έννοια της αξιοπρέπειας

Άρθρο του Κ. Σταμάτη από το αφιέρωμα της Εφημερίδας των Συντακτών* στον Παναγιώτη Κονδύλη

 

«Υπάρχει µια βαθιά αµφισηµία σχετικά µε το νόηµα που ο Κονδύλης αποδίδει στην «ισχύ» αξιών όπως ελευθερία, ισότητα, αλληλεγγύη, αξιοπρέπεια (…) Η «ισχύς» των αξιών, όπως και των κοσµοεικόνων, είναι ζήτηµα δύναµης εκείνων που θα επιβάλλουν τη δική τους εκδοχή γύρω από τις αξίες αυτές ή άλλες (…) Οπότε ως δίκαιη ενδέχεται να κριθεί ακόµη και η σταθερή πολιτική περιφρόνηση της αξιοπρέπειας των εξουσιαζοµένων, εάν αυτό συµφέρει στην αξίωση κυριαρχίας των κρατούντων! Από λόγους του Λόγου (Vernunft), λοιπόν, επιλέγουµε να µη συνταχθούµε µε τον Π. Κονδύλη

 

Το βιβλίο του Παναγιώτη Κονδύλη, «Περί Αξιοπρέπειας» (εκδ. Ινδικτος, 2002), εκδόθηκε μετά τον θάνατο του ευφυούς στοχαστή. Το δοκίμιο φέρει όλα τα πάγια γνωρίσματα της σκέψης του. Προβαίνει σε ενδελεχή κατόπτευση της έννοιας της αξιοπρέπειας (dignitas) στην ιστορία των ιδεών, ήδη από την Αρχαία Ρώμη μέχρι τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό και την εποχή μας. Παρακολουθεί προσεκτικά τις ιστορικο-κοινωνικές διακυμάνσεις της έννοιας, όπως αυτές διαπλέκονται με αλληλοσυγκρουόμενες αξιώσεις ισχύος, κάνοντας οξυδερκείς συσχετίσεις με τις μεταβαλλόμενες συγκυρίες εκφοράς τους.

Οι Ρίζες του Μίσους ( Κορνήλιος Καστοριάδης)

Υπάρχουν δύο ψυχικές εκφράσεις του μίσους: το μίσος για τον άλλο και το μίσος για τον εαυτό μας, το οποίο συχνά δεν παρουσιάζεται ως τέτοιο. Αλλά πρέπει να καταλάβουμε ότι και τα δυο έχουν κοινή ρίζα, την άρνηση της ψυχικής μονάδας να δεχθεί αυτό που για την ίδια είναι ξένο. Η οντολογική αυτή διάρθρωση του ανθρώπου επιβάλλει αξεπέραστους εξαναγκασμούς σε κάθε κοινωνική οργάνωση και σε κάθε πολιτικό πλάνο. Καταδικάζει αμετάκλητα κάθε ιδέα για μία«διαφανή» κοινωνία, κάθε πολιτικό πλάνο που αποσκοπεί στην άμεση οικουμενική συμφιλίωση.

Κατά τη διαδικασία κοινωνικοποίησης, οι δύο διαστάσεις του μίσους χαλιναγωγούνται σε σημαντικό βαθμό, τουλάχιστον όσον αφορά τις πιο δραματικές εκδηλώσεις τους. Εν μέρει αυτό επιτυγχάνεται μέσω του μόνιμου αντιπερισπασμού που ασκείται στην καταστροφική τάση από τους «εποικοδομητικούς» κοινωνικούς σκοπούς – την εκμετάλλευση της φύσης, τον συναγωνισμό διαφόρων ειδών (τις «ειρηνικές» αγωνιστικές δραστηριότητες, όπως ο αθλητισμός, τον οικονομικό ή πολιτικό ανταγωνισμό, κτλ). Όλες αυτές οι διέξοδοι κατευθύνουν ένα μέρος του μίσους και της«διαθέσιμης» καταστροφικής ενέργειας, αλλά όχι το σύνολο τους.

Πολιτική ανυπακοή και διανοούμενοι

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΥ

Το 1836 ο Ραλφ Εμερσον ήταν ένας αναγνωρισμένος συγγραφέας στις ΗΠΑ. Τότε γνώρισε τον Χένρι Ντέηβιντ Θορώ, ανερχόμενο και αυτόν συγγραφικό «αστέρα». Ο τελευταίος, όμως, δεν επαναπαύτηκε στον ακαδημαϊσμό του πρώτου.

Με εμμανή τρυφερότητα υπερασπίστηκε την ελευθερία και ανεξαρτησία του ανθρώπου και ήρθε σε πλήρη σύγκρουση με την κρατική εξουσία, που φορολογούσε άγρια τους απλούς πολίτες. Κάποια στιγμή ο Θορώ αρνήθηκε να πληρώνει πλέον τους άδικους φόρους και, ω του θαύματος, κατέληξε στη φυλακή.

Εκπληκτος ο Εμερσον τον επισκέφτηκε και με περισσή αφέλεια τον ρώτησε: «Ντέιβιντ, γιατί είσαι εδώ;». Και ο υπέροχος Ντέιβιντ απάντησε, ερωτώντας: «Ραλφ, γιατί εσύ δεν είσαι εδώ;».

Τα τρία άλογα

Κατερίνα Δ. Χατζοπούλου

Είναι γενικότερη διαπίστωση ότι η καθημερινή επικοινωνία μας δεν είναι πάντα η καλύτερη, πράγμα το οποίο δημιουργεί προβλήματα στις μεταξύ μας σχέσεις. Συχνές είναι οι εντάσεις και οι συγκρούσεις, στις οποίες άλλοτε μπορεί να υπάρχουν βαθύτερα και πραγματικά αίτια, για παράδειγμα αντικρουόμενων συμφερόντων, άλλοτε όμως οι συγκρούσεις αυτές είναι αποτέλεσμα ασυνεννοησίας και λογικών σφαλμάτων που γίνονται ασυναίσθητα. Αν καταφέρναμε να εντοπίσουμε και να ελέγξουμε κάποια από αυτά τα λογικά λάθη που μπορεί να εμφανιστούν στην επικοινωνία, αλλά και την γενικότερη συμπεριφορά, θα περιορίζαμε τις περιπτώσεις των εντάσεων και θα βελτιώναμε έτσι την ποιότητα της επικοινωνίας μας. Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε τρία στοιχεία, που τα ονομάζουμε άλογα (χωρίς λογική), τα οποία εμφανίζονται στην νεοελληνική νοοτροπία και τα οποία μολονότι έχουν την ερμηνεία τους και ίσως να είχαν παλαιότερα την χρησιμότητά τους, σήμερα υποβαθμίζουν την ποιότητα της επικοινωνίας μας και επηρεάζουν αρνητικά ακόμη και την πολιτική συμπεριφορά μας.

Κορνήλιος Καστοριάδης: «Κανείς δεν θα πάει ποτέ πιο μακριά από τον Αισχύλο»

Από την  Ελευθεροτυπία,25/9/2000

Δ:Ο όρος “πρωτοπορία” συνδέεται συνήθως με καλλιτεχνικά ή πολιτικά κινήματα. Ομως γίνεται επίσης λόγος για “τεχνολογική πρωτοπορία”, για “επιστημονική πρωτοπορία”, για “επιστημονική έρευνα αιχμής”. Ποια σχέση υπάρχει ανάμεσα σε όλα αυτά τα διαφορετικά πεδία; Tι σημαίνει “πρωτοπορία”;

KΟPNHΛIΟΣ KAΣTΟPIAΔHΣ: Θα κάνω πρώτα απ’ όλα μια ιστορική παρατήρηση σχετικά με τον όρο “πρωτοπορία”. Δεν πιστεύω ότι ο Σοφοκλής, ο Σαίξπηρ, ο Mπαχ ήταν πρωτοπόροι στην εποχή τους. Aυτό δεν σημαίνει ότι τα έργα τους τύγχαναν καθολικής αποδοχής. Yπήρχαν ασφαλώς διενέξεις, διαφορές απόψεων, γούστου, αισθητικής. Aλλά όμως τότε δεν υπήρχε η έννοια της “πρωτοπορίας”. H έννοια αυτή η οποία προέρχεται από τη στρατιωτική ορολογία και περιγράφει μια ομάδα που προπορεύεται για να εξερευνήσει το χώρο και να κάνει τις πρώτες επαφές με τον εχθρό είναι μια σχετικά πρόσφατη επινόηση. H έννοια της “πρωτοπορίας” συνεπάγεται ότι η Ιστορία είναι και πρέπει να είναι “πορεία προς τα εμπρός” και “πρόοδος”. Στην καλύτερη περίπτωση, η έννοια αυτή στηρίζεται σε τεράστιες φιλοσοφικές και ιστορικές προϋποθέσεις. Στη χειρότερη περίπτωση, είναι απλώς παράλογη. Διότι είναι παράλογο να λες πως “ό,τι είναι καινούργιο είναι καλύτερο”, “ό,τι είναι καινούργιο είναι ωραιότερο” κ.λπ. Kι όμως, αυτή η αντίληψη κυριαρχεί στις μέρες μας.

Να σε σκοτώνουν χωρίς «επειδή»

Ανοικτά της Λέσβου το Κονέκτικατ είναι άγνωστη λέξη. Ανοικτά της Λέσβου πνίγεσαι και πεθαίνεις έναν θάνατο που δεν θα προξενήσει σκανδαλισμό στην οικουμένη. Πεθαίνεις έναν θάνατο μετά τον οποίο κανείς δεν θα σε αποκαλέσει αγγελούδι. Δεν είσαι αγγελούδι, δεν είσαι άγγελος, δεν είσαι καν φτωχοδιάβολος. Είσαι σκέτο διάβολος. Δεν χωράτε όλοι εδώ· τώρα το έμαθες με τον οριστικότερο τρόπο. Ας πρόσεχες, καλά να πάθεις, δεν σε φωνάξαμε εμείς, ούτε ήρθαμε εμείς να σου κατσικωθούμε στην κωλοχώρα σου. Λαθραία έζησες, λαθραία μετανάστευσες, λαθραία πεθαίνεις, λαθραία θα χωρέσεις κάπου στην ειδησεογραφία. Πακέτο με τον φράκτη του Έβρου που ολοκληρώθηκε για να σε αποτρέπει από ξηράς. Με αυτόν κάνεις καλύτερο σετάκι. Όχι με το Κονέκτικατ. Κι ας συμβήκατε την ίδια μέρα, κι ας είναι ο αριθμός των νεκρών παραπλήσιος. Οι άνθρωποι με τους ανθρώπους και τα ζώα με τα ζώα. Για το ότι κάποιοι επιχαίρουν για τον πνιγμό σου δεν χρειάζεται η επιστράτευση κάποιας νοσηρής φαντασίας. Αρκεί να διαβάσει κανείς τα σχόλια των αναγνωστών τότε  κάτω από την είδηση στα σάιτ. Αλλά ευτυχώς τα ελληνόπουλα στο Κονέκτικατ είναι σώα. Μια καλή είδηση μέσα στο ζόφο της σφαγής. Την ακούμε συχνά για να την εμπεδώσουμε. Καμιά πενηνταριά ηταν συνολικά οι νεκροί σε Κονέκτικατ και Λέσβο, αλλά μεταξύ τους ούτε ένας Έλληνας· έστω και δέκατης πέμπτης γενιάς.

Άλλεν Γκίνσμπεργκ: Το «Ουρλιαχτό» της γενιάς των Μπιτ

Αναπόσπαστο κομμάτι της «Ιερής Τριάδας» των Μπίτ και βασικός εκπρόσωπος της «γενιάς των μπιτ», ο Allen Ginsberg υπήρξε ένα από τα «καλύτερα μυαλά της γενιάς του», μίας γενιάς που ήρθε σε ρήξη με την συντηρητική κοινωνία της Αμερικής. Το έργο του αποτελεί σημείο αναφοράς στην μεταμοντέρνα ποίηση, επηρεάζοντας σημαντικά, μαζί με τους συντρόφους του, τη λογοτεχνία του 20^ου αιώνα. 

 Γεννήθηκε στις 3 Ιουνίου 1926, στο Νιούαρκ του Νιου Τζέρσεϊ, Ο πατέρας του, ποιητής και δάσκαλος, βοήθησε τον γιο του να έρθει σε επαφή με την ποίηση, ενώ η μητέρα του, δασκάλα αλλά και μέλος του κομμουνιστικού κόμματος, τον μπόλιασε με το «μικρόβιο» της πολιτικής σκέψης και των κοινωνικών ανησυχιών.

 

Ο Αριστοτέλης για τον φόβο και το θάρρος

Ο φόβος λοιπόν είναι κάποια λύπη ή ταραχή πού προκαλείται από την αίσθηση κάποιου κακού πού επαπειλείται, ενός κακού πού μπορεί να μάς καταστρέψει ή να μάς λύπηση. Γιατί οι άνθρωποι δεν φοβούνται όλα τα κακά, όπως π.χ. αν θα γίνουμε άδικοι ή βραδείς στη σκέψη, αλλά όσα μπορούν να μάς φέρουν μεγάλη λύπη ή καταστροφή, και μάλιστα όταν αυτά δεν βρίσκονται μακριά, αλλά φαίνονται πολύ κοντά, ότι επίκεινται.

Γιατί τα πολύ μακρινά δεν τα φοβούνται.