Επιμέλεια για την ΕΛ.Λ.Α.Σ. : Ν.Κ & Οnario

Συνεχίζουμε σήμερα  τον 6ο κύκλο μαθημάτων ολοκληρώνοντας  το 16ο μάθημα  από το βιβλίο του Ουρουγουανού συγγραφέα και φιλοσόφου Εντουάρντο Γκαλεάνο, “Ένας κόσμος ανάποδα” (πατήστε εδώ για να δείτε όλες τα μαθήματα) που κυκλοφορεί  από τις ‘Εκδόσεις Πιρόγα’ σε μετάφραση της ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΖΑΚΟΠΟΥΛΟΥ,  Eduardo Galeano “Patas arriba” 1998. Oι παρουσίασεις αυτές αντιστοιχούν σε 17 μαθήματα ενταγμένα σε 6 κύκλους.

6ος Κύκλος  –  Tο Αντί-σχολείο

Σελίδες 353 – 359,  Μάθημα 16ο, Γ μέρος : Προδοσίες και υποσχέσεις στο τέλος της χιλιετίας

Η διαδικασία δεν έχει τίποτα το θεαματικό, και συμβαίνει κυρίως σε τοπικό επίπεδο, αλλά σε όλα τα μέρη του κόσμου αναδύονται μύριες νέες δυνάμεις.

Αναδύονται από κάτω προς τα πάνω και από μέσα προς τα έξω. Αθόρυβα αναλαμβάνουν να επαναθεμελιώσουν τη δημοκρατία σαν γέννημα της λαϊκής συμμετοχής και ξεθάβουν τις περιφρονημένες παραδόσεις της ανεκτικότητας, της αλληλοβοήθειας και της συνύπαρξης με τη φύση. Ένας από τους εκπρόσωπους αυτών των δυνάμεων, ο Μάνφρεντ Μαξ-Νεφ, τις περιγράφει σαν ένα νέφος από κουνούπια, κινούμενο με ορμή κατά ενός συστήματος που δε θέλει οι άνθρωποι να αγκαλιάζονται αλλά να διαγκωνίζονται:

— Το νέφος των κουνουπιών -λέει- είναι πιο ισχυρό κι από ρινόκερο. Τα κουνούπια αυξάνονται, αυξάνονται και βουίζουν, βουίζουν.

Στη Λατινική Αμερική αυτές οι δυνάμεις είναι ένα επικίνδυνο είδος που εξαπλώνεται: οργανώσεις των χωρίς-γη, των χωρίς-στέγη, των χωρίς-δουλειά, όλων των χωρίς• ομάδες που εργάζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα• οι μανάδες και οι γιαγιάδες με τις λευκές μαντίλες που καταγγέλουν την ατιμωρησία της εξουσίας• κινήματα που ενεργοποιούν τους δημότες των συνοικιών μέτωπα πολιτών που αγωνίζονται για χαμηλές τιμές και υγιεινά προϊόντα• άνθρωποι που παλεύουν κατά των ρατσιστικών και των σεξιστικών διακρίσεων, κατά της φαλλοκρατίας και της εκμετάλλευσης των παιδιών οικολόγοι• ειρηνιστές• λαϊκοί εκπαιδευτικοί και άνθρωποι που νοιάζονται για την υγεία• άνθρωποι που ανοίγουν το δρόμο στη συλλογική δημιουργία και άλλοι που διεκδικούν τη συλλογική μνήμη• συνεταιρισμοί βιοκαλλιεργητών κοινοτικές τηλεοράσεις και ραδιόφωνα• και πολλές άλλες φωνές της λαϊκής συμμετοχής, που δεν είναι τσιράκια των κομμάτων ούτε παραρτήματα κανενός Βατικανού. Συχνά αυτές οι δραστηριότητες της κοινωνίας των πολιτών καταδιώκονται από την εξουσία και καμιά φορά καταπνίγονται στο αίμα. Στρατευμένοι πολίτες πέφτουν κόσκινο από τις σφαίρες στη μέση του δρόμου. Θεοί και δαίμονες θα κρατήσουν τη δόξα τους: οι λιθοβοληθέντες είναι τα δέντρα που θα αποφέρουν καρπούς.

Προειδοποίηση

Η αρμόδια αρχή προειδοποιεί το λαό ότι κυκλοφορούν ελεύθεροι κάτι νεαροί άγριοι, περιπλανώμενοι μασκαράδες, αργόσχολοι και κακομαθημένοι, φορείς ενός επικίνδυνου ιού που μεταδίδει την πανώλη της ανυπακοής.

Ευτυχώς για τη δημόσια υγεία, αυτά τα υποκείμενα αναγνωρίζονται εύκολα, μιας και έχουν τη σκανδαλώδη τάση να σκέφτονται δυνατά, να ονειρεύονται έγχρωμα και να παραβιάζουν τους κανόνες της συλλογικής παραίτησης, που αποτελούν τη βάση της δημοκρατικής συμβίωσης. Χαρακτηριστικό τους είναι ότι δε διαθέτουν πιστοποιητικό υποχρεωτικής γήρανσης, παρότι, όπως είναι σε όλους γνωστό, αυτό το έγγραφο παρέχεται δωρεάν σε οποιαδήποτε γωνιά της πόλης ή σε οποιοδήποτε φράχτη της εξοχής, στο πλαίσιο της εκστρατείας «Νους γερασμένος σε σώμα υγιές» που με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιείται στη χώρα μας εδώ και πολλά χρόνια.

Επικυρώνοντας την απόφαση των αρχών και αδιαφορώντας για τις προκλήσεις αυτής της μειοψηφίας των ταραχοποιών, η Υπέρτατη Κυβέρνηση επιβεβαιώνει, για μια ακόμα φορά, την αμετάκλητη απόφαση της να συνεχίσει να επαγρυπνά για την ανάπτυξη των νέων, που είναι το κυριότερο εξαγώγιμο προϊόν της χώρας και συνιστούν τη βάση για την εξισορρόπηση του εμπορικού ισοζυγίου και του ισοζυγίου πληρωμών.

Εκτός από μερικές εξαιρέσεις, όπως είναι οι Ζαπατίστας της Τσιάπας και οι χωρίς-γη της Βραζιλίας, σπάνια αυτά τα κινήματα γίνονται ευρύτερα γνωστά• και όχι επειδή δεν το αξίζουν. Όπως, λόγου χάριν, η οργάνωση ΕΙ Barzon των χρεοφειλετών, που ενώθηκαν στο Μεξικό για να αντιμετωπίσουν την τοκογλυφία των τραπεζών. Μια λαϊκή οργάνωση που γεννήθηκε τα τελευταία χρόνια και παραμένει άγνωστη έξω από τα σύνορα της χώρας της• ένα πρότυπο προς μίμηση για όλους τους Λατινοαμερικάνους προέδρους. Η ΕΙ Barzon ξεπρόβαλε αυθόρμητα. Στην αρχή ήταν ελάχιστοι. Ελάχιστοι αλλά με πάθος μεταδοτικό. Τώρα είναι πολλοί. Καλά θα έκαναν οι πρόεδροι μας να διδάσκονταν από αυτή την εμπειρία και να ένωναν τις χώρες, όπως ενώθηκε στο Μεξικό ο κόσμος, ώστε να διαμορφώσουν ένα και μοναδικό μέτωπο κατά του χρηματοπιστωτικού δεσποτισμού, που επιβάλλει τη θέληση του διαπραγματευόμενος με κάθε χώρα χωριστά. Οι πρόεδροι όμως δεν ακούν, αφού στα αυτιά τους δε σταματάει να βουίζει ο απόηχος από τις δημόσιες εμφανίσεις τους, όταν μαζεύονται και ποζάρουν όλοι μαζί γύρω από τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, τη Μητέρα Πατρίδα, που πάντα βρίσκεται οτο κέντρο της οικογενειακής φωτογραφίας.

Το συγγενολόι

Ό,τι φυτρώνει, μεγαλώνει, ωριμάζει, μαραίνεται, πεθαίνει και ξαναγεννιέται είναι η οικογένεια μας.

Κάθε παιδί έχει πολλούς γονείς, θείους, αδέλφια και παππούδες. Παππούδες είναι οι νεκροί και οι λόφοι. Παιδιά της γης και του ήλιου, ποτισμένοι από βροχές θηλυκές και αρσενικές, είμαστε όλοι συγγενείς με τους σπόρους, τα καλαμπόκια, τα ποτάμια και τις αλεπούδες που ουρλιάζουν αναγγέλοντας τη νέα χρονιά. Οι πέτρες είναι συγγενείς με τα φίδια και τα σαμιαμίδια. Το καλαμπόκι και το φασόλι μεγαλώνουν μαζί σαν αδέλφια, χωρίς να μαλώνουν. Οι πατάτες είναι ταυτόχρονα παιδιά και γονείς εκείνου που τις φυτεύει, επειδή ο δημιουργός είναι και δημιούργημα.

Όλα είναι ιερά κι εμείς επίσης. Καμιά φορά εμείς είμαστε θεοί και οι θεοί είναι, καμιά φορά, ανθρωπάκια τόσα δα.

Αυτά λένε κι αυτά πιστεύουν οι ιθαγενείς των Άνδεων.

Σε πολλά μέρη του χάρτη της Λατινικής Αμερικής οι άνθρωποι ενώνονται, παρά την παραλυτική δράση του φόβου, και ενωμένοι μαθαίνουν να μη σιωπούν. Κι όπως έλεγε ο γερο Αντόνιο: «κάθε άνθρωπος είναι τόσο μικρός όσο ο φόβος που αισθάνεται και τόσο μεγάλος όσο ο εχθρός που επιλέγει.» Αυτοί οι αδούλωτοι άνθρωποι μιλούν με θάρρος. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη επιβολή από τον καταναγκασμό. Ένα άλλο παράδειγμα από το Μεξικό είναι ο υποδιοικητής Μάρκος, ο εκπρόσωπος των «υπο»: υπανάπτυκτοι, υποσιτιζόμενοι, υποσκελισμένοι, υποτελείς. Οι κοινότητες των Ινδιάνων της Τσιάπας συζητούν και αποφασίζουν κι εκείνος είναι η φωνή τους. Μα ποια φωνή; Εκείνων που δεν έχουν φωνή; Οι ιθαγενείς της Τσιάπας, οι καταδικασμένοι στη σιωπή, είναι πολλοί και έχουν την πιο δυνατή φωνή. Μιλούν με τα λόγια τους, μιλούν και με τη σιωπή τους.

Η μουσική

Ήταν μάγος στην άρπα. Στους κάμπους της Κολομβίας, δεν υπήρχε γιορτή χωρίς αυτόν. Μια γιορτή, για να είναι γιορτή, έπρεπε να έχει και τον Μεσέ Φιγκουερέντο, που τα δάχτυλα του χόρευαν ζωντανεύοντας κάθε σκοπό και ξεσηκώνοντας τα πόδια.

Ένα βράδυ, σε ένα απόμερο μονοπάτι, του επιτέθηκαν ληστές. Πηγαίνοντας ο Μεσέ Φιγκουερέντο σε ένα γάμο καβάλα στο μουλάρι, σε ένα μουλάρι αυτός και σε ένα άλλο η άρπα, κλέφτες τον έριξαν κάτω και τον σάπισαν στο ξύλο.

Την επόμενη μέρα κάποιος τον βρήκε πεταμένο στην άκρη του δρόμου• ένα ράκος όλο λάσπες και αίματα, πιο πολύ πεθαμένος παρά ζωντανός. Και τότε εκείνο το αν-θρώπινο κουρέλι ψέλλισε, με ό,τι φωνή τού είχε απομείνει:

— Πήραν τα μουλάρια.

Και ξαναψέλλισε:

— Πήραν την άρπα.

Και παίρνοντας μια ανάσα γέλασε: —Αλλά δεν πήραν τη μουσική.

Η επίσημη Ιστορία, η ακρωτηριασμένη μνήμη, είναι μια παλιά τελετή στην οποία οι δυνάστες του κόσμου ευλογούν τα γένια τους. Οι προβολείς αυτής της Ιστορίας φωτίζουν την κορυφή, αφήνοντας τη βάση στο σκοτάδι. Οι εσαεί αόρατοι μπαίνουν στο σκηνικό της Ιστορίας στο τέλος, σαν κομπάρσοι του Χόλιγουντ. Ωστόσο αυτοί, οι πρωταγωνιστές της αληθινής Ιστορίας, οι απαρνημένοι, οι απατημένοι, οι κρυφοί πρωταγωνιστές της σημερινής και της χθεσινής πραγματικότητας, είναι οι μόνοι που μπορούν να ενσαρκώσουν την ελπίδα για μια ενδεχόμενη διαφορετική πραγματικότητα. Η Αμερική, τυφλωμένη μες στον ελιτισμό της, το ρατσισμό, τη φαλλοκρατία και τη στρατοκρατία της εξακολουθεί να αγνοεί τον πλούτο που κρύβει.

Κι αυτό στο Νότο ισχύει διπλά: η Λατινική Αμερική έχει την καταπληκτικότερη ποικιλία ανθρώπων και φυτών στον πλανήτη. Εκεί έγκειται η γονιμότητα της και η ελπίδα της. Όπως λέει ο ανθρωπολόγος Ροντόλφο Στάβενχαγκεν, «η πολιτισμική ποικιλία είναι για το ανθρώπινο είδος ό,τι η βιολογική ποικιλία στο γενετικό πλούτο του κόσμου.» Για να μπορέσουν κάποτε αυτές οι δυνάμεις να απελευθερώσουν τις θαυμαστές δυνατότητες του ανθρώπου και της γης, πρέπει να πάψουμε πια να συγχέουμε την ταυτότητα με τις αρχαιότητες και τη φύση με το τοπίο. Η ταυτότητα δεν κάθεται ήσυχα ήσυχα στα μουσεία, ούτε η οικολογία περιορίζεται στην κηπευτική.
Πριν από πέντε αιώνες οι άνθρωποι και η γη της αμερικανικής ηπείρου ενσωματώθηκαν στην παγκόσμια αγορά σαν να ήταν προϊόντα. Πολύ λίγοι κατακτητές, οι κατακτηθέντες κατακτητές, μπόρεσαν να ανακαλύψουν την αμερικανική ποικιλία και έζησαν σ’ αυτήν και από αυτήν αλλά η κατάκτηση, μια επιχείρηση τυφλή και εκτυφλωτική, όπως κάθε ιμπεριαλιστική εισβολή, είδε τους αυτόχθονες και τη φύση μόνο σαν αντικείμενα εκμετάλλευσης ή σαν εμπόδια. Απέρριψε την πολιτισμική ποικιλία ως άγνοια και την τιμώρησε ως αιρετική στο όνομα του μοναδικού θεού, της μοναδικής γλώσσας και της μοναδικής αλήθειας, ενώ δάμασε τη φύση, αυτό το άγριο θεριό, και τη μετέτρεψε σε χρήμα. Η σχέση των ιθαγενών με τη γη ήταν συστατικό στοιχείο όλων των πολιτισμών της Αμερικής και αυτό το ειδωλολατρικό αμάρτημα τιμωρήθηκε με μαστίγιο, αγχόνη και φωτιά.
Τώρα πλέον κανείς δε μιλά για υποταγή της φύσης: τώρα οι δήμιοι της προτιμούν να μιλούν για την προστασία της. Και στις δύο περιπτώσεις, τότε και τώρα, η φύση είναι κάτι έξω από εμάς: ο πολιτισμός που συγχέει τα ρολόγια με το χρόνο, συγχέει επίσης τη φύση με τις καρτ ποστάλ.

Η ζωή στον πλανήτη μας όμως, που χλευάζει κάθε είδους ταξινόμηση και δεν επιβεβαιώνει καμία ερμηνεία, δε μένει ποτέ ήσυχη. Η φύση βρίσκεται σε αέναη κίνηση όπως κι εμείς, τα παιδιά της, που είμαστε ό,τι είμαστε και ταυτόχρονα είμαστε ό,τι κάνουμε για να αλλάξουμε αυτό που είμαστε. Όπως έλεγε ο Πάουλο Φρέιρε, ο δάσκαλος που πέθανε αεί διδασκόμενος: Προχωράμε.

galeano_359

Η αλήθεια είναι στο ταξίδι όχι στο λιμάνι. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη αλήθεια από την αναζήτηση της αλήθειας. Είμαστε άραγε καταδικασμένοι στο έγκλημα; Το ξέρουμε καλά ότι εμείς, τα ανθρώπινα κτήνη, θέλουμε να κατασπαράζουμε το διπλανό μας και να ρημάζουμε τον πλανήτη, αλλά επίσης ξέρουμε ότι δε θα ήμασταν σήμερα εδώ αν οι μακρινοί μας πρόγονοι της παλαιολιθικής εποχής δεν είχαν μάθει να προσαρμόζονται στη φύση, της οποίας μέρος ήταν κι αυτοί, και αν δεν ήταν ικανοί να μοιράζονται τους καρπούς που μάζευαν και το κυνήγι που έπιαναν. Κάθε άνθρωπος, όπου κι αν ζει, όπως κι αν ζει, όποτε κι αν ζει, κρύβει μέσα του πολλά εν δυνάμει πρόσωπα* το εφήμερο σύστημα εξουσίας αναδεικνύει καθημερινά ένα από τα χειρότερα πρόσωπα μας και εμποδίζει κάθε άλλο να αναπτυχθεί και να βγει στο προσκήνιο. Παρά το ότι είμαστε φτιαγμένοι από κακή πάστα δεν έχουμε ακόμη τελειώσει1 κι αν κάτι μας κάνει να αξίζουμε, εμάς που είμαστε μια αναλαμπή στην ιστορία του σύμπαντος, μια φευγαλέα ζεστασιά μέσα στους πάγους, είναι αυτή η πρόκληση να αλλάξουμε τα πράγματα και να αλλάξουμε κι εμείς οι ίδιοι.